มะนาว เป็นพืชพื้นเมืองในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ใช้ประโยชน์ของมะนาวกันมานานแล้ว สำหรับครอบครัวไทยถือเป็นสิ่งที่ขาดไม่ได้ ต้องมีอยู่ทุกบ้าน ใช้ทั้งปรุงอาหาร เครื่องดื่ม และเป็นยา เมื่อท้องไส้ถ่ายไม่สะดวก ตื่นขึ้นมาก็บีบน้ำมะนาวแค่ซีกเดียวลงในน้ำอุ่นหรือน้ำเย็น ดื่มก็จะหมดปัญหา จำสโลแกนไว้เลยว่า “ถ่ายไม่ออกบอกมะนาว”
มะนาวจัดอยู่ในพืชตระกูลส้ม และยังแบ่งออกเป็น ๒ ชนิดคือ Lemon กับ Lime มะนาวที่ไทยเรานิยมนั้นอยู่ในประเภท Line มีกลิ่นรสเฉพาะตัว มีสีเขียว ส่วน Lemon เป็นมะนาวฝรั่ง ลูกใหญ่กว่า สีเหลือง และว่ามีกรดเป็นองค์ประกอบสูงกว่า แต่คุณสมบัติก็คล้ายคลึงกัน
จุดเด่นของมะนาวก็คือรสเปรี้ยว จึงถูกนำมาใช้ในอาหารที่ต้องการรสนี้ เช่น น้ำพริก ต้มยำ ยำต่างๆ นอกจากรสแล้ว กลิ่นของมะนาวยังประทับใจคนไทยอย่างที่ไม่ยอมให้อะไรมาแทน ในระยะที่มะนาวขาดตลาดในหน้าแล้ง เคยมีคำแนะนำให้ใช้ส้มจี๊ดแทน เพาะเปรี้ยวจัดเหมือนกัน แต่ก็ไม่มีคนยอมรับ เพราะกลิ่นไม่ใช่ ประเทศที่ใช้ส้มจี๊ดแทนมะนาวก็คือฟิลิปปินส์ ความจริงคนฟิลิปปินส์ไม่ได้เห็นว่าส้มจี๊ดดีกว่ามะนาว แต่เขามีปัญหาในการปลูกมะนาวเพราะมีโรคและแมลงมาก ต้องหันไปใช้ส้มจี๊ดแทน
นอกจากมะนาวจะใช้ในการปรุงอาหารแล้ว ยังใช้เป็นเครื่องดื่ม น้ำมะนาวที่ผสมเกลือกับน้ำตาลหรือน้ำผึ้ง เป็นเครื่องดื่มที่ทำให้ชื่นใจและมีคุณค่าต่อร่างกาย แม้เครื่องดื่มแอลกอฮอล์บางอย่างยังใช้มะนาวฝานบางๆ เสียบไว้ที่ขอบแก้ว เพื่อช่วยเสริมกลิ่นและรส
มะนาวยังทำให้ตาสว่าง วิตามินซีในมะนาวจะช่วยให้การมองเห็นในแสงสลัวดีขึ้น แต่ที่ทำให้ตาสว่างทันทีทันใด ตร.จราจรเคยนำไปแก้ปัญหาจราจรได้ผลมาแล้ว ในเทศกาลที่คนเดินทางกันมาก การเดินทางไกล อีกทั้งรถติดทำให้ง่วง ตร.จราจรได้นำมะนาวพร้อมเกลือไปแจกให้คนเดินทาง แค่แตะเข้าไปหน่อยก็ตาสว่างแล้ว ขับรถได้ปลอดภัยขึ้น
นอกจากใช้ปรุงอาหารและเครื่องดื่มแล้ว มะนาวยังถือว่าเป็นสมุนไพรด้วย วิตามินซีซึ่งมีอยู่ในมะนาวมากสามารถป้องกันโรคหวัดได้ดีแล้ว ยังช่วยรักษาโรคลักปิดลักเปิด ซึ่งเป็นโรคที่พบมากในเด็ก เริ่มจากมีเลือดออกตามไรฟัน เงือกบวม มีจุดจ้ำที่ผิวหนัง ปวดกระดูกจนไม่สามารถเดินได้ ถ้าอาการรุนแรงก็จะถึงขั้นเสียชีวิต ทั้งนี้เกิดจากร่างกายขาดวิตามินซี
ส่วนกรดซิตริกซึ่งมีในมะนาวถึง ๙๑.๗ เปอร์เซ็นต์ มีฤทธิ์ลดไข้ ระงับการกระหายน้ำ ทำให้ร่างกายสดชื่น จะสังเกตเห็นว่าหลังจากที่ออกกำลังกาย เมื่อดื่มน้ำมะนาวแล้วจะรู้สึกสดชื่นขึ้นมาทันที
สาวที่ต้องการให้ผิวใสสวยก็บอกมะนาวได้ มะนาวมีกรดผลไม้ชนิดหนึ่งที่ช่วยเร่งการการผลัดเซลล์ที่เสื่อม กระตุ้นให้เกิดเซลล์ใหม่ ลดรอยด่างและหมองคล้ำให้จางลง ทั้งวิตามินซีในมะนาวจะช่วยเสริมภูมิคุ้มกัน สร้างตวามชุ่มชื่นให้ผิว กรดที่อยู่ในมะนาวยังช่วยลดการอุดตันของรูขุมขน ช่วยขจัดความมันและเชื้อโรคบนผิวได้ สาวสมัยก่อนใช้น้ำมะนาวผสมดินสอพองทาใบหน้าและตามตัวก่อนนอน ตื่นเช้าก็ล้างออก ทำให้ผิวสดใสโดยไม่ต้องใช้เครื่องสำอางราคาแพง
มะนาวยังสามารถป้องกันการเกิดนิ่วในไตได้ เนื่องจากมีแคลเซียม ออกซาเลต หรือกรดยูริค ในปัสสาวะสูง สาเหตุจากดื่มน้ำน้อยหรือรับประทานแคลเซียมเป็นอาหารเสริม สารเหล่านี้เป็นผลึกที่ไม่ละลายน้ำ และเกาะตัวกันจนเป็นก้อนนิ่ว ถ้าไปอุดตันท่อปัสสาวะก็จะเกิดปัญหาใหญ่ขึ้น พบว่าคนอายุ ๗๐ ขึ้นไป ผู้ชาย ๑ ใน ๕ และผู้หญิง ๑ ใน ๑๐ จะเป็นโรคนิ่วในไต มะนาวก็ช่วยเรื่องนี้ได้ กรดในมะนาวจะทำให้สารเหล่านี้จับตัวกันยากขึ้น และถูกขับออกไปกับน้ำปัสสาวะ การดื่มน้ำมะนาวจึงช่วยลดการเสี่ยงจากเกิดนิ่วในไตไปได้
คุณสมบัติที่เด่นของมะนาวอีกอย่างคือป้องกันการเกิดมะเร็ง โรคที่น่ากลัวของคนทั้งโลก แม้ยังไม่มีงานวิจัยยืนยันว่ามะนาวสามารถทำลายเซลล์มะเร็งหรือรักษาโรคมะเร็งได้ แต่สถาบันมะเร็งแห่งชาติของสหรัฐอเมริกายืนยันว่า วิตามินซีซึ่งมีอยู่มากในมะนาวทั้งใน Lemon และ Lime มีคุณสมบัติเป็นสารต้านอนุมูลอิสระ สามารถป้องกันอนุมูลอิสระที่จะเป็นอันตรายต่อเซลล์ในร่างกาย ทำให้เกิดเป็นเนื้อร้ายอย่างมะเร็งได้
ในเพจของ ภาควิชาเคมี คณะแพทย์ศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย กล่าวว่า ขณะนี้โลกกำลังสนใจสารฟลาโวนอย ที่พบมากในเปลือกชั้นนอกและในเนื้อเยื่อชั้นในของผลไม้ตระกูลส้มและมะนาว ที่มีสรรพคุณทางยา โดยเฉพาะสารที่มีชื่อว่า เฮสเพอริดิน มีคุณสมบัติยับยั้งไวรัสในร่างกายไม่ให้เพิ่มจำนวนได้ จึงอาจช่วยต้านทานการติดเชื้อไวรัสโควิด-๑๙ นอกจากนี้ยังพบว่า เฮสเพอริดินช่วยต้านโรคเรื้อรังต่างๆ เช่น โรคหลอดเลือดหัวใจ ความผิดปกติในระบบประสาท และมะเร็งบางชนิดได้ด้วย
มีบทความหลายชิ้นในวารสารนานาชาติได้เสนอให้ผู้ป่วยโควิดบริโภคเฮสเพอริดินจากส้มและมะนาว ซึ่งพบในเปลือกมากกว่าในเนื้อถึง ๑๘ เท่า ส่วนเพจภาควิชาเคมีบอกวิธีบริโภคเปลือกมะนาวไว้ว่า
นำเปลือกมะนาวที่ล้างสะอาดแล้วไปแช่แข็งประมาณ ๒-๓ ชั่วโมง จากนั้นนำมาขูดและโรยลงในเครื่องดื่มและอาหาร หรืออบเปลือกมะนาวในเตาอบอุณหภูมิ ๒๐๐ องศาเซลเซียส แล้วนำไปเป็นส่วนผสมกับพริกไทยป่นและเกลือเล็กน้อย ใช้เป็นเครื่องปรุงรส ส่วนเมนูอาหารอื่นๆ รวมทั้งแกงเลียง ต้มโคล้ง ต้มยำ ส้มตำ เมี่ยงคำ และยำต่างๆ ก็ควรหั่นมะนาวพร้อมเปลือกใส่ไปด้วย นอกจากนี้ถ้าใส่หอมใหญ่ หอมแดง หรือเห็ดต่างๆ ซึ่งมีทั้งเคอร์ซิทิน เบต้ากลูแคน และวิตามินซี ก็จะช่วยเสริมฤทธิ์ขอเฮสเพอริดินให้แรงยิ่งขึ้น
คณะผู้เขียนบทความนี้ยังเสนอเมนูที่จะได้ประโยชน์จากเฮสเพอริดินอย่างมากก็คือ “มะนาวทรงเครื่อง” โดยหั่นมะนาวพร้อมเปลือก โรยด้วยถั่วบด กุ้งแห้งบด มะพร้าวคั่วบด หอมซอย กระเทียมซอย เติมด้วยพริกหั่นและน้ำผึ้งตามชอบ ก็จะได้อาหารอีกเมนูหนึ่งซึ่งเป็นประโยชน์ต่อสุขภาพ ป้องกันโรคได้หลายโรค
นี่ก็เป็นส่วนหนึ่งของคุณสมบัติของมะนาวนอกจากใช้ตำน้ำพริกหรือปรุงต้มยำ แต่ที่มะนาวทำความผิดหวังให้แฟนมากๆก็คือมะนาวไม่มีน้ำ ซึ่งพบกันบ่อยมากจนคนโบราณนำมาใช้เรียกคนประเภทพูดไม่ไพเราะรื่นหู ขาดความนุ่มนวล พูดห้วนๆไม่น่าฟังว่า “มะนาวไม่มีน้ำ” ควรจะขว้างทิ้งไปไกลๆ เหมือนมะนาวไม่มีน้ำ
