“แม่นาคพระโขนง” เรื่องผีอมตะของไทย เชื่อกันว่าเป็นเรื่องจริงเกิดในสมัยรัชกาลที่ ๓ ที่พระโขนง ปัจจุบันอยู่ย่านปลายซอยสุขุมวิท ๗๗ แต่ไม่ใช่เพราะความดุร้ายของผีแม่นาค ลูกๆได้สร้างเรื่องขึ้นโดยแอบแต่งตัวเป็นนางนาคไปวิดน้ำเข้านาบ้าง อาละวาดในคลองพระโขนงบ้าง เพื่อทำให้ผู้คนหวาดกลัวผีแม่นาค ด้วยเกรงว่าพ่อซึ่งมีทรัพย์มากจะมีเมียใหม่มาแย่งมรดกไป เบื้องหลังเรื่องนี้ พระศรีสมโภช (บุด) ผู้สร้างวัดมหาบุศย์ เป็นผู้เล่าถวายสมเด็จพระมหาสมณเจ้า พระปรมานุชิตชิโนรส
แต่อย่างไรก็ตาม ผู้คนต่างเชื่อเรื่องความดุร้ายของผีแม่นาคจนหวาดกลัวกันไปทั้งบาง มีการนำหมอผีไปทำพิธีเรียกวิญญาณนางนาคที่ฝังไว้ป่าช้าวัดมหาบุศย์ไปลงหม้อถ่วงน้ำ แต่มีสองตายายมาใหม่ไม่ทราบเรื่องทอดแหได้หม้อเอามาเปิด ความเชื่อเรื่องวิญญาณนางนาคก็กลับมาอาละวาดอีก ชาวบ้านจึงไปนิมนต์สมเด็จพุฒาจารย์ (โต) วัดระฆังไปช่วย
มหาอำมาตย์ตรี พระยาทิพโกษา (สอน โลหนันทน์) ได้เขียนไว้ใน “ชีวประวัติสมเด็จพุฒาจารย์ (โต)” ว่า
“สมเด็จพุฒาจารย์ (โต) ท่านรู้เหตุปีศาจนางนาคกำเริบเหลือกำลังหมอ ท่านจึงลงไปค้างที่วัดมหาบุศในคลองพระโขนง พอค่ำท่านก็ไปนั่งอยู่ปากหลุม แล้วท่านเรียกนางนาคปีศาจขึ้นมาสนทนากัน ฝ่ายปีศาจนางนาคก็ขึ้นมาพูดจาตกลงกันอย่างไรไม่ทราบ ลงผลท้ายที่สุดท่านได้เจาะเอากระดูกหน้าผากนางนาคที่เขาฝังไว้มาได้ ท่านมานั่งขัดเกลาจนเป็นมัน ท่านนำขึ้นมาวัดระฆัง ท่านลงยันต์เป็นอักษรไว้ตลอด เจาะเป็นปั้นเหน่งคาดเอว ไปไหนท่านก็เอาติดเอวไปด้วย ปีศาจในพระโขนงก็หายกำเริบลง...ครั้นท่านชรามากแล้ว ท่านจึงมอบกระดูกหน้าผากนางนาคประทานไว้กับหม่อมเจ้าพุทธบาทปิลันทน์ มอบหม่อมราชวงศ์สามเณรเจริญให้ไปอยู่กับหม่อมเจ้าพุทธบาทปิลันทน์ด้วย...”
หม่อมเจ้าพระพุทธปิลันทน์ (ทัต เสนีย์วงศ์) ก็คือศิษย์เอกของสมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต) ส่วนหม่อมราชวงศ์สามเณรเจริญ ก็เป็นศิษย์ก้นกุฏิเช่นกัน ต่อมาได้เจริญสมณศักดิ์เป็นสมเด็จพระพุทธโฆษาจาริย์ เจ้าอาวาสวัดระฆัง
และในตอนท้ายของหนังสือประวัตินี้ได้กล่าวว่า เมื่อหม่อมเจ้าพระพุทธบาทปิลันทน์ได้เลื่อนขึ้นเป็นพระพุฒาจารย์ ไปครองวัดพระเชตุพนฯ จึงได้มอบปั้นเหน่งกระดูกหน้าผากนางนาคพระโขนงให้เป็นกรรมสิทธิ์ไว้แก่สมเด็จพระพุทธโฆษาจาริย์ (ม.ร.ว.เจริญ) เจ้าอาวาสวัดระฆัง แต่ครั้งยังดำรงตำแหน่งพระพิมลธรรม และได้วงเล็บไว้ในตอนท้ายว่า (ได้ยินแว่วๆว่าปั้นเหน่งนั้นสมเด็จพระพุโฆษาจารย์ได้ถวาย ฯลฯ แล้ว)
ในหนังสือ “เสด็จเตี่ย กรมหลวงชุมพร” ของสำนักพิมพ์สารคดี เล่าไว้ว่า หม่อมเจ้าหญิงเริงจิตรแจรง อาภากร พระธิดากรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ ทรงเล่าว่า เสด็จในกรมฯ “มีกระดูกหน้าผากแม่นาคพระโขนงคาดไว้ที่บั้นพระองค์ ไม่ทราบว่าใครนำมาถวาย”
จึงได้ทราบว่า ปั้นเหน่งกระดูกหน้าผากแม่นาคที่สมเด็จพุฒาจารย์โตมอบให้สมเด็จพระพุทธโฆษาริย์ (ม.ร.ว.เจริญ) ซึ่งนำไปถวายต่อที่ได้ ฯลฯ ไว้นั้น ก็คือกรมหลวงชุมพรฯ แต่บัดนี้ไม่สามารถทราบได้ว่าเครื่องรางของขลังชิ้นนี้ไปตกอยู่กับใคร หายสาบสูญไปจากคำกล่าวขาน
แต่อย่างไรก็ตาม “นางนาคพระโขนง” ก็เป็นตำนานเรื่องผีที่ฮิตที่สุดของไทย ถูกนำมาเสนอในรูปแบบของความบันเทิงมากที่สุด ทั้งหนังสือ ภาพยนตร์ ละครเวที ละครโทรทัศน์ ลำตัด ถูกสร้างเป็นภาพยนตร์เรื่องแรกในปี ๒๔๗๙ ระบบขาว-ดำ ๓๕ มม. จนถึงขณะนี้สร้างกันมา ๒๓ เรื่องแล้ว มีทั้ง แม่นาคอเมริกา แม่นาคบุกโตเกียว ไม่รู้ว่าไปได้ยังไง มีละครโทรทัศน์มาแล้ว ๑๐ เรื่อง เรื่องที่ ๑๑ แม่นาคสะใภ้พระโขนง กำลังออนแอร์อยู่ในขณะนี้ ที่สำคัญทุกเรื่องมีแฟนชมกันล้นหลาม นักสร้างหนังไทยสมัยก่อน สร้างหนังขาดทุนมามาก พอคว้าแม่นาคพระโขนงมาสร้างเป็นหนังผีตลก ก็ใช้หนี้กันหมดทุกราย
