สมัยก่อน เรื่องที่ผู้หญิงล้านนายืนฉี่เหมือนผู้ชาย เป็นเรื่องที่แปลกใจของภาคอื่น และเล่าขานกันด้วยความสงสัยว่า ทำไมถึงไม่นั่งฉี่ และทำยังไงถึงไม่เปรอะเปียกเลอะแฉะ โดยยืนถ่างขาจับผ้าซิ่นกางออกมาหน่อย จากนั้นก็ปล่อยซ่าออกมาด้วยความชำนาญ ซึ่งเป็นวิถีชีวิตที่สืบทอดกันมาโดยไม่ต้องมีการสั่งสอน
เพจ “เชียงใหม่ที่คุณไม่เคยเห็น” ได้เล่าไว้ว่า เมื่อปี ๒๔๓๘ ทหารหนุ่มในกองทัพสยามไปปราบกบฏเงี้ยวที่เมืองแพร่ เห็นสาวแพร่ยืนฉี่เป็นเรื่องแปลก จึงเขียนกลอนในรายงานปราบเงี้ยวไว้ว่า
“ทั้งหนุ่มสาว สวยสม ห่มผ้าสี
สูบบุหรี่อมเมี่ยง มองเมืองหมาย
ดูตุ๋ยแก้ม แย้มยิ้ม พะพริ้มพราย
นุ่งซิ่นลาย เหลืองรอบ แต่ขอบดำ
เดินยกย้าย ก้าวย่าง ทางถนน
ดูกรอมส้น สายตา ออกคลาคล่ำ
เสียสิ่งเดียว เยี่ยวไม่นั่ง หล่อนช่างทำ
เห็นให้รำ คาณตา ดูท่าทาง”
สุนทรี เวชานนท์ นักร้องชื่อดังล้านนา ก็เล่าประสบการณ์ว่า
“เกยเห็นเหมือนกันเจ้า เมื่อยามเป็นละอ่อนหน้อยอยู่บ้านนอกตะก่อน ไปโต้งไปนา ไปกาดไปรี เป๋นวิถีของเปิ้นแต้ๆเจ้า”
เสรินทร์ จิรคุปต์ เขียน “เรื่องเล่าจาวกาด” ตอนที่ พระราชชายาเจ้าดารารัศมี เสด็จกลับไปเยี่ยมเชียงใหม่ เสด็จทางเรือผ่านมาพบแม่หญิงชาวจอมทอง เปิดอกอาบน้ำและยืนฉี่ พระราชชายาได้มีรับสั่งให้เจ้าเมือง ช่วยกันตักเตือน เพื่อเปลี่ยนค่านิยมให้ผู้หญิงเชียงใหม่สงวนตัว และปกปิดร่างกายให้เรียบร้อย
แต่ในยุคหลังสงครามโลกครั้งที่สอง วิถีชีวิตนี้ก็เริ่มเปลี่ยนไปกับคนรุ่นใหม่ เสรินทร์ จิรคุปต์บอกแม่เล่าให้ฟังว่า ตอนแม่เป็นสาวหาบข้าวสารเดินขายที่กาดหลวงบ้าง กาดเก๊าลำไยบ้าง วันหนึ่งแม่หาบข้าวมาถึงวัดผ้าขาวเกิดปวดฉี่ เพื่อนแม่จึงแนะนำให้ยืนฉี่ โดยยืนถ่างขามือข้างหนึ่งจับหาบ อีกข้างหนึ่งจับซิ่นยกขึ้น ทำเหมือนป้าคนที่เดินนำ แต่แม่ซึ่งเป็นสาวรู้สึกอายจึงไม่กล้ายืนฉี่ จึงต้องหาบข้าวเดินกลับบ้าน เสียเวลาอีกค่อนวัน วันนั้นเลยไม่ได้ขายข้าว
เหตุที่แม่หญิงล้านนายืนฉี่นั้นวิเคราะห์กันว่า เนื่องจากสมัยนั้นบ้านเมืองยังเป็นรกเป็นพงอยู่มาก ตามพื้นดินมีสัตว์เลื้อยคลานอยู่ทั่วไป โดยเฉพาะทาก ถ้าผู้หญิงนั่งลงไปก็จะเสี่ยงที่จะได้รับอันตรายจากสัตว์เหล่านั้น จึงต้องยืนฉี่ให้ห่างพื้นดิน
แต่ในยุคนี้บ้านเมืองมีผู้คนมากมาย การไปยืนฉี่ข้างถนนหนทางจึงเป็นภาพที่ไม่น่าดูแม้แต่ผู้ชาย ต้องใช้ห้องน้ำสำหรับทำกิจนี้เท่านั้น แต่ห้องน้ำสาธารณะก็มีความเสี่ยงสูงสำหรับผู้หญิงมากกว่าผู้ชายอยู่ดี เพราะมีโอกาสติดเชื้อได้มากกว่า ต้องนั่งลงบนโถส้วมที่ไม่น่าไว้วางใจในความสะอาด และใกล้กับน้ำที่อาจกระเซ็นได้ เสี่ยงต่อการติดเชื้อเป็นโรคกระเพาะปัสสาวะอักเสบ หรือร้ายกว่านั้น
ที่สำคัญบางประเทศยังขาดแคลนห้องน้ำสาธารณะอยู่มาก อย่างเมืองนิวเดลีของอินเดีย ซึ่งมีประชากรถึง ๑๙ ล้านคน แต่มีห้องน้ำสาธารณะหลักร้อยเท่านั้น อีกทั้งในจำนวนนี้ ๗๐ เปอร์เซ็นต์ยังไม่ถูกสุขอนามัย
ด้วยการที่ขาดแคลนห้องน้ำมากกว่าใคร อินเดียจึงคิดกรวยช่วยน้องสาว ทำด้วยซิลิโคน สำหรับผู้หญิงจะยืนฉี่ได้อย่างผู้ชาย ซึ่งจะเป็นอุปกรณ์ช่วยแก้ปัญหาให้ผู้หญิงได้อย่างมาก และได้ความเท่าเทียมผู้ชายขึ้นมาอีกอย่าง คือยืนฉี่ ตอนนี้ก็ได้รับความนิยมไปหลายประเทศแล้วรวมทั้งไทย
เดี๋ยวนี้ตอนวิ่งทะเล่อทะล่าเข้าห้องน้ำสาธารณะไม่ทันดูป้าย ถ้าเห็นโถฉี่เรียงรายก็แน่ใจได้เลยว่า เป็นห้องน้ำผู้ชายแน่ แต่อีกไม่นานข้อสังเกตนี้ก็คงจะใช้ไม่ได้แล้ว เพราะห้องน้ำผู้หญิงก็คงต้องติดโถฉี่เรียงเป็นแถวเหมือนกัน เพื่อความเท่าเทียมกันของผู้หญิงกับผู้ชายในเรื่องฉี่
วิถีชีวิตก็ต้องเปลี่ยนไปตามยุคสมัยเช่นนี้แหละครับ แม่หญิงล้านนาของเราก็ไม่ได้ทำแปลกอะไร แต่ฉลาดที่ใช้วิธีได้เหมาะกับยุคสมัยเท่านั้น
