แต่เดิมมา ตั้งแต่สมัยกรุงสุโขทัยจนถึงต้นกรุงรัตนโกสินทร์ เราไม่เคยมีการสร้างพระบรมรูปพระมหากษัตริย์ ทั้งภาพเขียนและภาพปั้น มีแต่พระพุทธรูป เทวรูป หรือรูปพระสงฆ์ที่มีผู้คนนับถือมาก แม้จะสร้างพระรูปเพื่อเป็นอนุสรณ์เฉลิมพระเกียรติพระเจ้าแผ่นดินก็สร้างเป็นพระพุทธรูป อย่าง พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก และ พระพุทธเลิศหล้านภาลัย ที่อยู่ในพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดารามในปัจจุบัน ประเพณีนี้เพิ่งมาเปลี่ยนแปลงในรัชกาลที่ ๔ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ เมื่อเราเปลี่ยนแปลงระบบการค้า มีความสัมพันธ์กับประเทศตะวันตกมากขึ้นในรัชกาลนี้
สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพได้ทรงนิพนธ์ “ความทรงจำ” ไว้ว่า ในสมัยรัชกาลที่ ๔ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้รูปพระเจ้าแผ่นดินต่างประเทศมาหลายองค์ อย่างเช่นรูปหล่อพระจักรพรรดินโปเลียนที่ ๓ กับพระมเหสี ที่ทรงส่งมาถวายเป็นบรรณาการ ที่เป็นรูปปั้นระบายสีก็มี อย่างที่ยังรักษาไว้ในพิพิธภัณฑ์สถาน ความนิยมคงจะเริ่มเกิดขึ้นในตอนนี้ จึงมีผู้ส่งรูปพระบรมฉายาลักษณ์พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าฯที่ทรงพระมาลาสก็อต ไปที่ยุโรปใน พ.ศ.๒๔๐๖ ให้ช่างปั้นฝรั่งเศสเป็นผู้ปั้น แต่เมื่อช่างได้ปั้นแล้วหล่อเป็นปูนพลาสเตอร์ขนาดสูงราวครึ่งเมตรส่งมาถวายให้ทอดพระเนตรก่อน พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าฯทอดพระเนตรแล้วทรงเห็นว่าผิดเพี้ยนจากลักษณะมาก จึงบอกเลิก แล้วดำรัสให้ช่างไทยปั้นเอง พระบรมรูปที่ฝรั่งปั้นมาก็นำไปตั้งไว้ที่หอสุราลัยพิมาน
ช่างไทยได้ปั้นพระบรมรูปเท่าพระองค์ แต่ปั้นยังไม่ทันแล้วเสร็จก็สิ้นรัชกาลเสียก่อน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงโปรดฯให้ทำต่อจนสำเร็จ ก็คือพระบรมรูปที่ประดิษฐานอยู่ที่พระที่นั่งเวชยันต์วิเชียรปราสาท บนเขาวัง จังหวัดเพชรบุรี ซึ่งอาจจะถือไดว่าเป็นพระบรมรูปปั้นองค์แรกของพระมหากษัตริย์ไทย
เมื่อมีพระบรมรูปพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าฯขึ้นแล้ว จึงทรงพระดำริว่าควรจะสร้างพระบรมรูปสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวให้ครบทั้ง ๔ พระองค์ เป็นรูปหล่อขนาดเท่าพระองค์จริงไว้เป็นที่สักการบูชาเฉลิมพระเกียรติ ฝ่ายผู้ใหญ่ในราชการแผ่นดินก็เห็นชอบด้วย เพราะมีแบบแผนที่พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงสร้างพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกและพระพุทธเลิศหล้านภาลัย สนองพระเดชพระคุณสมเด็จพระบุพการีเป็นเยี่ยงอย่าง และพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าฯก็ได้ทรงเริ่มสร้างเป็นรูปมนุษย์มาแล้ว
การสร้างพระบรมรูป ๔ พระองค์นั้น โปรดฯให้พระองค์เจ้าประดิษฐวรการ อธิบดีกรมช่างสิบหมู่ ซึ่งเป็นผู้ปั้นพระสยามเทวาธิราชมาแล้ว เป็นผู้อำนวยการปั้น
เรื่องขนาดพระองค์และส่วนสูงของทั้ง ๔ พระองค์นั้นไม่มีปัญหา เพราะมีฉลองพระองค์อยู่เป็นหลัก รู้ขนาดได้แน่นอน ส่วนพระโฉมนั้น สำหรับพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าฯก็ไม่มีปัญหา เพราะมีพระบรมรูปปั้นอยู่แล้ว ซึ่งมีผู้เคยเห็นพระองค์คอยบอกลักษณะและคอยติให้ช่างแก้ไขจนสำเร็จไปแล้ว ส่วนคนที่เคยเห็นพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้าและพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าฯก็ยังมีอยู่มาก แต่ผู้เคยเห็นพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าฯหาได้เพียง ๔ คนเท่านั้น คือ พระองค์เจ้าหญิงปุก พระราชธิดาในรัชกาลที่ ๒ สมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต) วัดระฆัง เจ้าพระยาสุธรรมมนตรี (บุญศรี) และเจ้าพระยาธรรมาธิกรณาธิบดี (ลมั่ง สนธิรัตน) การปั้นพระรูปสำเร็จจนหล่อได้ในเดือนเมษายน พ.ศ.๒๔๑๔ และเป็นแม่แบบของการปั้นพระบรมรูปและพระบรมราชานุสาวรีย์ของพระมหากษัตริย์ทั้ง ๔ พระองค์นี้ตลอดไป
ฉะนั้นจึงแน่ใจได้ว่า พระบรมรูปของพระมหากษัตริย์ทั้ง ๔ พระองค์นี้ แม้จะมีการสร้างในภายหลังรัชกาลก็ตาม ก็มีผู้ที่เคยเห็นพระองค์จริงมาช่วยบอกช่างและติให้แก้ไขจนเหมือนพระองค์จริงที่สุด ส่วนรัชกาลต่อๆจากนั้น ไม่เป็นปัญหา เพราะอยู่ในยุควิทยการก้าวหน้า และปั้นในรัชกาลทุกพระองค์