เนื้อสมัน สัตว์ป่าของกรุงเทพฯ มีอยู่แห่งเดียวในโลก! สูญพันธุ์เพราะสวยเกินเหตุ!!

เนื้อสมัน หรือ สมัน เป็นกวางที่มีเขาสวยที่สุดในโลก ...และน่ายินดีเป็นอย่างยิ่ง ที่กวางเขาสวยที่สุดในโลกนี้ มีอยู่แห่งเดียวในโลก คือประเทศไทยเท่านั้น

แต่ทว่า...เป็นที่น่าเสียใจอย่างยิ่ง ที่มันถูกล่าจนสูญพันธุ์ไปจากโลกแล้ว เมื่อไม่นานมานี่เอง

เนื้อสมันมีรูปร่างใกล้เคียงกับกวางป่า มีความสูงประมาณ ๑ เมตร แต่จุดเด่นของสมันที่แตกต่างจากกวางทั่วไปก็คือ เขาของตัวผู้จะมีกิ่งก้านมาก กางออกไปดูเหมือนสุ่มหรือตะกร้าหงาย ชาวบ้านบางกลุ่มจึงเรียกมันว่า “กวางเขาสุ่ม” ส่วนตัวเมียไม่มีเขา

เพราะความงามของเขาสมันนี้เอง ทำให้มันไม่สามารถอาศัยหรือหลบภัยในป่าได้ เนื่องจากเขาจะไปเกี่ยวติดกับเถาวัลย์หรือกิ่งไม้ ต้องอยู่แต่ในทุ่งโล่งและป่าโปร่ง

แหล่งที่อยู่ของเนื้อสมันก็คือที่ราบลุ่มภาคกลางนี่เอง เช่น แถบทุ่งรังสิต ทุ่งพญาไท พระโขนง สำโรง บางปู บางบ่อ หลังป้อมพระจุลฯ มหาชัย สมุทรสาคร และสมุทรสงคราม

ในฤดูน้ำหลาก สมันจะหลบขึ้นไปอยู่บนเนินตามโคกที่น้ำท่วมไม่ถึง ทำให้ถูกล่าได้ง่าย โดยคนล่าจะขี่ควายใช้ไม้หลาวแหลมหรือหอกไล่แทงเอาดื้อๆ สมันจะว่ายน้ำหนีก็ไม่ได้ เพราะหนักเขา

ในฤดูหนาวซึ่งเป็นฤดูผสมพันธุ์ของสมัน สัตว์ประเสริฐคือมนุษย์ มีความฉลาดมากกว่า ก็จะเอาเขาของสมันเทินไว้บนหัวแล้วคลานเข้าไปในทุ่งหญ้าใกล้ๆฝูงสมัน สมันตัวผู้คิดว่าจะมีตัวผู้อื่นมาแย่งตัวเมียจึงพุ่งเข้าหา เลยถูกแทงสวนได้อย่างง่ายๆ

ในระยะที่ประเทศไทยทำมาค้าขึ้นกับการขายข้าวให้ต่างประเทศ ถิ่นที่อยู่ของสมันซึ่งเหมาะกับการปลูกข้าวจึงถูกบุกเบิกเป็นนาข้าวหมด ทางด้านสมุทรปราการ สมุทรสาคร สมุทรสงครามก็เป็นนาเกลือไป

สมันตัวสุดท้ายที่คนมีโอกาสได้เห็น ก็คือสมันที่สมภารวัดแถวมหาชัยองค์หนึ่งเลี้ยงไว้ แต่ไปขวางทางเดินของคนขี้เมาจึงถูกตีตายไปเมื่อปี ๒๔๘๑ นี่เอง จากนั้นก็ไม่มีใครได้เห็นสมันเป็นๆอีก

คนยุโรปเริ่มสนใจสมันเมื่อราวปี ๒๔๐๕ และได้นำสมันไปเลี้ยงในสวนสัตว์ในฐานะเป็นกวางเขาสวยเท่านั้น ยังไม่มีการศึกษาค้นคว้าว่ามันเป็นกวางพันธุ์ไหน ต่อมาในปี ๒๔๐๖ เซอร์โรเบิร์ต โซมเบิร์ก กงสุลอังกฤษประจำกรุงเทพฯ ซึ่งเป็นผู้ที่สนใจทางด้านชีววิทยา ได้นำเขาสมันไปอังกฤษ ๓ คู่ และนำขึ้นถวายพระนางเจ้าวิกตอเรีย ๒ คู่ พระนางได้ส่งให้นักสัตวศาสตร์ศึกษาดู ปรากฏว่าเนื้อสมันเป็นกวางพันธุ์ใหม่ที่ไม่เหมือนกวางใดๆซึ่งเคยรู้จักกันมาก่อน และได้ตั้งชื้อเนื้อสมันเป็นชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า Cervus Schomburgki หรือเรียกชิ่อสามัญว่า Schomburgk’s Deer เนื้อสมันหรือกวางเขาสุ่มของไทย จึงไปได้ชื่อใหม่ในยุโรปว่า “กวางโซมเบิร์ก”

จากนั้นก็มีสวนสัตว์ของยุโรปหลายแห่งเข้ามาหากวางโซมเบิร์กในไทย มีตัวเลขในปี ๒๔๔๐ ว่ามีการนำเนื้อสมันจากสยามรวม ๑๗ ตัว ไปเลี้ยงไว้ตามสวนสัตว์ในเยอรมัน ฝรั่งเศส และได้ให้กำเนิดลูกหลายตัว ๑๑ ตัวเกิดในสวนสัตว์ฮัมบูร์ก เยอรมัน ทั้งได้สตัฟฟ์ลูกสมันที่ตายเก็บรักษาไว้ ๑ตัว ที่พิพิธภัณฑ์ฮัมบูร์ก ทั้งยังมีรูปถ่ายสมันอยู่แห่งเดียวที่สวนสัตว์แห่งนี้ ส่วนที่สวนสัตว์กรุงปารีสก็ว่าได้สตัฟฟ์กวางโซมเบิร์กไว้ ๑ ตัวเช่นกัน

ยังมีการเข้ามาล่าสมันเพื่อเอาไปเลี้ยงกันในยุโรปกันเรื่อยๆจนถึงสมัยเปลี่ยนแปลงการปกครอง แต่ในระยะหลังๆก็คว้าน้ำเหลวกันเป็นส่วนใหญ่ เพราะที่อยู่ของเนื้อสมันกลายเป็นนาข้าวนาเกลือไปหมดแล้ว แต่ก็น่าแปลกใจว่า นอกจากเนื้อสมันในเมืองไทยได้สูญพันธุ์ไปเพราะความเปลี่ยนแปลงของบ้านเมืองแล้ว กวางโซมเบิร์กที่เอาไปประคบประหงมในสวนสัตว์ในยุโรป ต่างก็สูญพันธุ์ไปด้วยหมด เหลือไว้เพียงรูปถ่ายและซากที่สตัฟฟ์ไว้เท่านั้น

จนถูกจารึกไว้ว่า เนื้อสมันเป็นกวางชนิดเดียวที่สูญพันธุ์ไป จากกวาง ๔๓ สายพันธุ์ในโลก

ถึงแม้สมันจะสูญพันธุ์ไปจากโลกหลายปีแล้ว แต่พระราชบัญญัติคุ้มครองสัตว์ป่าพุทธศักราช ๒๕๓๕ ซึ่งใช้อยู่ในปัจจุบัน ก็ยังกำหนดให้สมันเป็นสัตว์สงวนอย่างหนึ่ง ทั้งนี้ก็เพื่อต้องการสงวนซาก โดยเฉพาะเขาที่มีผู้เก็บรักษาไว้ ให้คงอยู่ในประเทศไทย ไม่ถูกชาวต่างประเทศกว้านซื้อไปหมด

เรียกว่าเหลือแค่เขาไว้ให้ดูต่างหน้าก็ยังดี