กาญจนบุรี – ม.มหิดลกาญจนบุรี เดินหน้าขับเคลื่อนโครงการ “อยู่ร่วมอย่างเข้าใจ : การพัฒนาศักยภาพของท้องถิ่นในการอยู่ร่วมกันระหว่างคนกับลิงแสมในพื้นที่มหาวิทยาลัยและชุมชนโดยรอบ” เพื่อจัดการปัญหาลิงรบกวนอย่างยั่งยืนตามแนวคิด “การอยู่ร่วมกัน”
อาจารย์ ดร.จุฑามาศ สุคนธปฏิภาค อาจารย์ประจำสาขาวิชาชีววิทยาเชิงอนุรักษ์ วิทยาเขตกาญจนบุรี ผู้รับผิดชอบโครงการ เปิดเผยว่า ประเทศไทยมีพื้นที่ที่ได้รับผลกระทบจากปัญหาลิงรบกวนกว่า 300 แห่ง โดย ลิงแสม (Macaca fascicularis) เป็นชนิดที่สร้างปัญหามากที่สุด แม้จะพบทั่วไปในประเทศ แต่ในระดับโลกถูกจัดให้อยู่ในสถานภาพ “ใกล้สูญพันธุ์” (Endangered) เนื่องจากประชากรลดลงกว่า 40% ในช่วงสามรุ่นที่ผ่านมา สาเหตุหลักมาจากการล่า การสูญเสียถิ่นอาศัย และความขัดแย้งกับมนุษย์
พื้นที่มหาวิทยาลัยมหิดล วิทยาเขตกาญจนบุรี และชุมชนโดยรอบ เช่น วัดไตรรัตนาราม และโรงเรียนการกุศลวัดไตรรัตนาราม เป็นหนึ่งในจุดที่ได้รับผลกระทบต่อเนื่องมานาน ลิงในพื้นที่ดังกล่าวไม่ได้เป็นประชากรธรรมชาติดั้งเดิม แต่ถูกนำมาปล่อยตั้งแต่ปี 2535 จากเดิมเพียง 45 ตัว เพิ่มเป็นเกือบ 300 ตัวในปี 2561 ส่งผลให้เกิดความเสียหายต่อทรัพย์สินและความปลอดภัยของชุมชน แม้จะมีการแก้ไขหลายวิธี เช่น การใช้หนังสติ๊กไล่ลิง การทำถังขยะกันลิง หรือการติดตั้งอุปกรณ์ป้องกันลิงเข้าบ้าน แต่ด้วยความเฉลียวฉลาดของลิง มาตรการเหล่านี้จึงต้องปรับเปลี่ยนอยู่เสมอ
มหาวิทยาลัยจึงร่วมมือกับคณะสัตวแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล และกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช ในการทำหมันลิงอย่างต่อเนื่องตั้งแต่ปี 2561 ควบคู่กับการเก็บข้อมูลด้านนิเวศวิทยาและพฤติกรรมลิง เพื่อนำมาใช้วางแผนบริหารจัดการระยะยาว
ในปี 2567 รัฐบาลได้ประกาศมอบอำนาจให้ องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น (อปท.) มีอำนาจดำเนินการแก้ไขปัญหาสัตว์ป่ารบกวนในพื้นที่ตนเองได้โดยตรง ถือเป็นก้าวสำคัญของการบริหารจัดการปัญหาลิงที่ยั่งยืน แต่การขับเคลื่อนยังต้องพึ่งพาการเสริมความรู้และศักยภาพให้กับเจ้าหน้าที่ท้องถิ่น เพื่อเข้าใจหลักวิชาการด้านสัตว์ป่าและสามารถประสานงานกับหน่วยงานอื่นได้อย่างมีประสิทธิภาพ
เพื่อตอบสนองต่อนโยบายดังกล่าว มหาวิทยาลัยมหิดล วิทยาเขตกาญจนบุรี จึงดำเนินโครงการพัฒนาศักยภาพของท้องถิ่นในการอยู่ร่วมกันระหว่างคนกับลิงแสม โดยมีทีมวิชาการหลายฝ่ายร่วมขับเคลื่อน อาทิ คุณกฤษณ์ ขาวบาง ผู้ช่วยอธิการบดีฝ่ายกายภาพและสิ่งแวดล้อม วิทยาเขตกาญจนบุรี อาจารย์ ดร.นิธิมา สุทะพินธ์ สาขาวิชาวิทยาศาสตร์และศิลปะศาสตร์ อาจารย์ ดร.สพ.หญิงพจนา วรรธนะนิตย์ คณะสัตวแพทยศาสตร์ ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.พธู คูศรีพิทักษ์ สถาบันวิจัยภาษาและวัฒนธรรมเอเชีย
กิจกรรมภายใต้โครงการ จัดอบรมเชิงปฏิบัติการให้ความรู้แก่บุคลากรองค์กรปกครองท้องถิ่นในจังหวัดกาญจนบุรี จัดกิจกรรมสื่อสารสร้างความเข้าใจในชุมชน เพื่อส่งเสริมการอยู่ร่วมอย่างสันติ พัฒนาหลักสูตรท้องถิ่นสำหรับโรงเรียนในพื้นที่ที่ได้รับผลกระทบ เพื่อปลูกฝังความเข้าใจเรื่องสัตว์ป่าแก่เยาวชน สนับสนุนการจัดทำแผนบริหารจัดการระยะยาวของแต่ละ อปท. ให้สอดคล้องกับบริบทพื้นที่และนโยบายระดับประเทศ
ผลจากความร่วมมือดังกล่าวกำลังนำไปสู่การจัดทำ บันทึกข้อตกลงความร่วมมือ (MOU) ระหว่างมหาวิทยาลัยมหิดล วิทยาเขตกาญจนบุรี กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช และสำนักงานส่งเสริมการปกครองท้องถิ่นจังหวัดกาญจนบุรี เพื่อวางรากฐาน “รูปแบบการอยู่ร่วมกันระหว่างคนกับลิง” อย่างยั่งยืน
อาจารย์ ดร.จุฑามาศ กล่าวทิ้งท้ายว่า “แนวทาง Coexistence ไม่ได้มุ่งเพียงลดความขัดแย้งระหว่างคนกับลิงเท่านั้น แต่ยังสร้างการเรียนรู้ร่วมกันระหว่างภาครัฐ ภาควิชาการ และชุมชน เพื่อให้การจัดการสัตว์ป่าในไทยเป็นไปอย่างสมดุล ทั้งต่อสังคมและสิ่งแวดล้อม”
