แม่ฮ่องสอน - หนาวนี้หลายคนอยากเดินทางไปสัมผัสลมหนาว ดื่มด่ำกับธรรมชาติ แต่ยังไม่รู้จะไปไหนดี ขอแนะนำชุมชน “บ้านผาบ่อง” จ.แม่ฮ่องสอน โดยกระทรวงวัฒนธรรมคัดเลือกเป็น 1 ใน 10 สุดยอดชุมชนต้นแบบ “เที่ยวชุมชน ยลวิถี” ปี 2564 ซึ่งชุมชนแห่งนี้อยู่ห่างจากตัวเมืองเพียง 12 กิโลเมตร
นางยุพา ทวีวัฒนะกิจบวร ปลัดกระทรวงวัฒนธรรม ได้ลงพื้นที่จังหวัดแม่ฮ่องสอนเดินทางไปสักการะพระธาตุ วัดพระธาตุดอยกองมู เพื่อเป็นสิริมงคล วัดพระธาตุดอยกองมูเดิมมีชื่อเรียกว่า วัดปลายดอย ประกอบด้วยพระธาตุเจดีย์ที่สวยงาม 2 องค์ คือ พระเจดีย์องค์ใหญ่ สร้างโดยจองต่องสู่ เมื่อ พ.ศ. 2403 เป็นที่บรรจุพระธาตุของพระโมคคัลลานะเถระ อัญเชิญมาจากประเทศพม่า ส่วนพระธาตุเจดีย์องค์เล็ก สร้างเมื่อ พ.ศ. 2417 เป็นที่บรรจุพระธาตุของพระสารีบุตรเถระโดยพระยาสิงหนาทราชา เจ้าเมืองแม่ฮ่องสอน คนแรก ซึ่งวัดแห่งนี้จะมองเห็นภูมิประเทศและสภาพตัวเมืองแม่ฮ่องสอนได้อย่างชัดเจน สวยงามมาก และวัดนี้มีงานเทศกาลประจำปี เช่น วันขึ้นปีใหม่ วันสงกรานต์ โดยเฉพาะในวันออกพรรษา มีการตักบาตรดาวดึงส์
สักการะพระธาตุแล้ว เดินทางไปชุมชนบ้านผาบ่อง ที่ได้รับการคัดเลือก 1 ใน 10 สุดยอดชุมชนต้นแบบ “เที่ยวชุมชน ยลวิถี” เพื่อมาศึกษาเรียนรู้ “การอีดน้ำมันถั่วลิสง” และ “สะพานข้าว ๙ ก้าวเพื่อสุข” เป็นแหล่งเรียนรู้ของชาวบ้าน บ่งบอกการใช้ชีวิตที่เรียบง่ายและรักษาภูมิปัญญาของบรรพบุรุษให้คงอยู่ต่อไป และห่างออกไปไม่กี่กิโลเมตรจะพบตลาดของชุมชน เรียกว่า “กาดซอกจ่า” ที่นี่นับว่าเป็นศูนย์รวมแหล่งเรียนรู้วิถีวัฒนธรรมของชาวผาบ่อง จะได้ชมการแสดงศิลปวัฒนธรรม รำนกกิ่งกะหร่า รำโต ระบำชาติพันธุ์ ขบวนแห่ส่างลอง ขบวนแห่จองพารา และมีอาหารพื้นบ้านรสชาติอร่อย ชาวบ้านใช้วัตถุดิบในท้องถิ่นมาปรุงอาหารหลากหลายเมนูให้เลือกรับประทาน นอกจากนี้ยังมีการสาธิตการผลิตเครื่องจักสาน หมวกสาน ตะกร้าสาน ผ้าทอเอกลักษณ์ของชาวไทใหญ่ และอื่นๆ อีกมากมาย
อีกแห่งคือแหล่งท่องเที่ยวที่น่าสนใจที่อยู่ไม่ไกลจากผาบ่อง ก็คือชุมชนบ้านห้วยปูแกงของชาวกะเหรี่ยงคอยาว เป็นชุมชนเล็กๆ มีเพียงไม่กี่หลังคาเรือน ชาวบ้านส่วนใหญ่ประกอบอาชีพทำไร่ และมีรายได้เสริมจากการจำหน่ายสินค้าให้แก่นักท่องเที่ยว เราจะเห็นตุ๊กตาไม้แกะสลักสื่ออัตลักษณ์ชนเผ่ากะเหรี่ยงคอยาว และผ้าทอมือ วางเรียงรายเพื่อให้นักท่องเที่ยวที่มาเยือนซื้อติดไม้ติดไม้กลับไปเป็นของที่ระลึก จะนำไปตั้งโชว์ ตกแต่งบ้านก็ได้
จากนั้นเดินทางไปชุมชนคุณธรรมบ้านต่อแพ พบว่าคนในชุมชนยังคงอัตลักษณ์วิถีชีวิตของชาวไทใหญ่ที่สืบทอดมาตั้งแต่บรรพบุรุษ รวมถึงสืบทอดภูมิปัญญาการจักสาน การฉลุลายสังกะสีแบบไทใหญ่ ซึ่งเป็นงานฝีมือที่ใกล้จะสูญหาย รวมถึงมีแหล่งเรียนรู้ที่สำคัญ ได้แก่ พิพิธภัณฑ์วัดต่อแพ และเป็นสถานที่สักการะสิ่งศักดิ์สิทธิ์ประจำท้องถิ่น รวมทั้งมีผ้าโบราณอายุกว่า 200 ปี
อย่างไรก็ตาม วธ.จะหาพันธมิตรเพื่อให้การสนับสนุนชุมชนคุณธรรมต้นแบบทั้ง 10 แห่งในปี 2564 โดยประชาสัมพันธ์ผ่านทุกช่องทางให้เป็นที่รู้จักมากยิ่งขึ้น และมีการต่อยอดให้เป็นชุมชนแห่งการเรียนรู้ เชื่อว่าหลังจากสถานการณ์โควิด-19 คลี่คลาย มั่นใจว่าทุกชุมชนจะมีศักยภาพในการต้อนรับนักท่องเที่ยวเพิ่มมากขึ้น
ด้าน นายอมร ศรีตระกูล กำนันตำบลผาบ่อง กล่าวว่า รู้สึกดีใจที่ชุมชนบ้านผาบ่องติดท็อปเท็น ชุมชนแห่งนี้มีอัตลักษณ์ที่โดดเด่นของชุมชนกลุ่มชาติพันธุ์ไทใหญ่ (ไต) และปกาเกอะญอ ที่มีวิถีชีวิตวัฒนธรรม ประเพณีที่งดงามและเรียบง่าย นอกจากนี้ยังมีแหล่งท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมหลากหลาย เช่น วัดผาบ่องเหนือ วัดผาบ่องใต้ กาดซอกจ่าจำหน่ายผลิตภัณฑ์ชุมชน สินค้าและอาหารไต ซุ้มสาธิตงานหัตถกรรม รวมถึงมีการสร้างศูนย์การเรียนรู้ชุมชนคุณธรรมฯ บ้านผาบ่อง นับเป็นแหล่งรวมตัวของชุมชนในการทำกิจกรรมสาธิตภูมิปัญญาของชาวไต เช่น การอีดน้ำมันถั่วลิสง ร้านค้าผลิตภัณฑ์ถั่วลายเสือ ของฝากขึ้นชื่อของแม่ฮ่องสอน รวมถึงมีการฝึกสอนแสดงทางวัฒนธรรม และมีศูนย์การเรียนรู้เศรษฐกิจพอเพียง มีมัคคุเทศก์ท้องถิ่น พร้อมโฮมสเตย์ โรงแรม หรือรีสอร์ตในพื้นที่ชุมชนไว้บริการนักท่องเที่ยวด้วย
นายอมรกล่าวว่า การอีดน้ำมันถั่วลิสง ทางชุมชนฯ ร่วมกันสร้างเป็นศูนย์การเรียนรู้ เพื่ออนุรักษ์มรดกภูมิปัญญาของชาวไทใหญ่ที่สืบทอดกันมากว่า 100 ปีให้คนรุ่นหลังได้รู้ขั้นตอนการทำ ในอดีตการอีดน้ำมันถั่วลิสงเพื่อใช้ประกอบอาหาร ใช้บำรุงผิวพรรณและเส้นผม แต่น่าเสียดายปัจจุบันนี้แทบจะไม่มีบ้านหลังไหนอีดน้ำมันถั่วลิสงไว้ใช้ในครัวเรือน เพราะปัจจุบันมีน้ำมันพืชที่ใช้ปรุงอาหารหลากหลายยี่ห้อจำหน่ายในท้องตลาด ดังนั้น เพื่อไม่ให้ภูมิปัญญาของบรรพบุรุษสูญหายจึงสร้างเป็นศูนย์การเรียนรู้ เพื่อให้คนรุ่นหลังภาคภูมิใจหรือนำภูมิปัญญานี้ไปพัฒนาต่อยอดทางเศรษฐกิจได้ ทั้งนี้ สังเกตได้จากนักท่องเที่ยวที่มาศึกษาเรียนรู้ จะขอซื้อไปทดลองใช้ เมื่อใช้หมดแล้วจะโทร.ติดต่อขอซื้อเข้ามาอย่างต่อเนื่อง
นอกจากนี้ ชุมชนผาบ่องยังมีศูนย์การเรียนรู้ “สะพานข้าว ๙ ก้าวเพื่อสุข” สร้างสะพานไม้ไผ่ ความยาว 159 เมตร ที่ทอดยาวไปบนทุ่งข้าว โดยน้อมนำหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงของในหลวงรัชกาลที่ ๙ มาปรับใช้ เพื่อให้นักท่องเที่ยวเข้ามาเรียนรู้การทำนาข้าวปลอดสารพิษ นักท่องเที่ยวสามารถบันทึกภาพ เช็กอิน แชร์ เก็บเป็นที่ระลึก
สำหรับ กาดซอกจ่า ชาวบ้านจะนำพืชผักปลอดสารพิษ อาหารพื้นบ้าน ผลิตภัณฑ์เอกลักษณ์ของท้องถิ่นและอื่นๆ มาจำหน่ายในราคาย่อมเยา ซึ่งตลาดชุมชนแห่งนี้จะเปิดวันศุกร์ เสาร์ และอาทิตย์ เมื่อมาตลาดแห่งนี้แล้วสามารถเดินข้ามถนน จะมีบ่อน้ำพุร้อน สามารถไปแช่น้ำพุเพื่อสุขภาพได้อีกด้วย
“ทางชุมชนพยายามสร้างรายได้ให้ชาวบ้าน อย่างเช่นถั่วลายเสือ เป็นสินค้าขึ้นชื่อของเรา ที่ยังเน้นกรรมวิธีการคั่วแบบโบราณ ในปัจจุบันเพิ่มช่องทางการตลาดโดยการจำหน่ายผ่านออนไลน์ อีกทั้งยังมีแนวคิดผลิตถั่วต้มแพกสุญญากาศเพื่อให้เก็บไว้ได้นาน เป็นทางเลือกให้แก่ผู้นิยมรับประทานถั่ว และเป็นช่องทางเพิ่มรายได้ให้ชาวบ้านด้วย”
ใครมาแม่ฮ่องสอน ลองแวะมาสัมผัสวิถีชีวิตของชาวผาบ่อง และบริเวณใกล้เคียง ยังมีแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติ มีจุดชมวิว สัมผัสหมอกและความหนาวเย็น
