ลาบราดอร์, คอกเกอร์, ชิห์สุ, ปั๊ก, ร็อตไวเลอร์ คือชื่อสายพันธุ์ต่างประเทศของน้องหมาที่เราคุ้นเคย ชอบพอและนึกหน้าตาออกว่าเป็นอย่างไร และอีกหนึ่งสายพันธุ์ที่คนไทยย่อมรู้จักดีไม่แพ้กันนั่นคือ 'พันทาง' ทว่า พอเอ่ยชื่อนี้ขึ้นมาคงไม่ปฏิเสธกันล่ะว่าภาพความน่ารักของเจ้าตูบดูท่าจะลดดีกรีลงไปมากโข หลายคนนึกถึงหมาเร่ร่อนจรจัดข้างถนน แต่เชื่อไหมว่าปัจจุบันนี้ เจ้าพันทางทั้งหลายกลับกำลังอยู่ในความสนใจของมิตรรักสี่ขาอยู่ไม่น้อยทีเดียว
*ตามไปดูทำไมต้อง 'พันทาง'
ผศ.นสพ.กำลัง ชุมพลบัญชร ผู้ช่วยคณบดีฝ่ายการศึกษา คณะสัตวแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล เล่าถึงหมาพันทางว่า เจ้าหมาเหล่านี้มีชื่อเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า 'ทาวซันบริด' หมายถึง หมาที่มีสายพันธุ์มาจากร้อยพ่อพันธุ์แม่ ไม่สามารถทราบที่มาได้เลยว่าหมาตัวนั้นๆ เป็นลูกผสมสายพันธุ์ใด ด้วยไม่สามารถบ่งบอกลักษณะได้เลย จึงเป็นเหตุต้องให้ชื่อว่าหมาพันทาง ดัง 'คุณทองแดง' สุนัขทรงเลี้ยงในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ที่เป็นภาพตัวแทนของหมาพันทางที่ชัดเจน
ในเมืองไทย หมาพันทางพบมากจนกลายเป็นปัญหาด้านสาธารณสุข โดยเฉพาะหมาจรจัดที่กลายเป็นปัญหาต่อชีวิตผู้คน จนต้องมีการจัดรณรงค์เพื่อลดจำนวนหมาจรจัดจากหลากหลายหน่วยงานทั้งภาครัฐและเอกชน รวมทั้งมหาวิทยาลัยต่างๆ ดังคณะสัตวแพทย์ มหาวิทยาลัยมหิดล ที่ได้จัดกิจกรรมเกี่ยวกับหมาจรจัดอย่างต่อเนื่อง ด้วยการเปิดบริการผ่าตัด ทำหมันฟรี เพื่อลดจำนวนหมาที่จะออกลูกออกหลานโดยไม่มีคนเลี้ยงดู จนดึงดูดผู้คนรอบๆ ชุมชนศาลายานำหมามารับบริการและนำสุนัขที่ไม่มีใครต้องการกลับไปเลี้ยงจำนวนมาก
"เราไม่ขอเลือกวิธีการกำจัด เพราะการกำจัดหมายถึงการฆ่า เรามีประสบการณ์ในอดีตว่าการกำจัดไม่ใช่วิธีการแก้ปัญหาที่ถาวร เราต้องการลดจำนวนหมาจรจัดให้ลดลงด้วยการทำหมัน หมาที่มีอยู่เดิม มันก็จะรักษาอาณาเขตของตัวเอง ไม่ให้หมาจากที่อื่นเข้ามา กลับกันถ้าเราเลือกใช้การกำจัดทิ้ง ปัญหาจะหมดไปแค่ช่วงแรกๆ สักวันหนึ่งก็จะต้องมีหมาตัวอื่นเข้ามาแทนที่อีกอยู่ดี"
*'คุณทองแดง' แบบอย่างหมาพันทาง
นอกจากกิจกรรมเพื่อสาธารณะที่กล่าวมาแล้ว อีกหนึ่งกิจกรรมที่ได้รับความสนใจเพิ่มขึ้นมาก คือการประกวดหมาพันทาง ชิงถ้วยพระราชทานของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว โดยในงานมหิดลคนรักสัตว์ครั้งที่ 4 ผศ.น.สพ.กำลัง บอกว่าเป็นการดำเนินรอยตามเบื้องพระยุคบาทของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ที่คนไทยควรภาคภูมิใจอย่างยิ่ง ด้วยทรงพระอัจฉริยภาพอย่างแท้จริง เพราะการสอนด้วยปากเปล่าอาจทำให้คนเข้าใจยาก หรือไม่ค่อยมีคนทราบ แต่ท่านทรงทำให้ดูเป็นแบบอย่างโดยการรับคุณทองแดงเข้ามาเป็นสุนัขทรงเลี้ยง
ส่วนการประกวดนับวันยิ่งมีผู้สนใจนำหมาพันทางเข้าร่วมจำนวนมาก โดยปีนี้ มีประมาณ 30 ตัว อาจจะฟังดูน้อย แต่ถ้าเป็นพันทางแล้วถือว่ามากทีเดียว เพราะกองประกวดเน้นที่ไม่ใช่หมาพันธุ์ ถึงแม้จะเป็นหมาพันทางแต่ถ้ามีลักษณะใกล้เคียงกับพันธุ์ใดพันธุ์หนึ่งแล้วก็มีโอกาสเสียแต้มได้ง่ายๆ ด้วยหลักเกณฑ์ของเราคือยิ่งหมาตัวใดไม่สามารถบอกที่มาที่ไปได้ว่ามีสายพันธุ์ใดอยู่ในตัวบ้าง เช่น คุณทองแดง ยิ่งจะได้คะแนนมาก
"สนามประกวดหมาพันทางจึงต้องเป็นลักษณะที่ดูไม่ออกว่าเป็นพันธุ์อะไร ส่วนในด้านอื่นๆ คือ เรื่องการทำหมัน ซึ่งเป็นการส่งเสริมให้ควบคุมจำนวนไม่ให้มีมากเกิน ลักษณะเหมือนการเลี้ยงสัตว์แบบพอเพียง และเป็นหมาที่เจ้าของให้การดูแลสุขภาพเป็นอย่างดี เช่น ฉีดวัคซีนพิษสุนัขบ้า และวัคซีนอื่นๆ ป้องกันโรคติดต่อระหว่างสัตว์ด้วยกัน ก็จะได้คะแนนเพิ่มขึ้น"
ผศ.น.สพ.กำลัง ยังเผยอีกว่า คณะสัตวแพทย์ยังจัดกิจกรรมหาบ้านใหม่ให้หมาที่เจ้าของไม่สามารถจะเลี้ยงไหวด้วย เพื่อลดจำนวนหมาจรจัดจนปัจจุบันลดน้อยลงมาก โดยผู้ที่มีเมตตารับหมาไปเลี้ยงคนละตัวสองตัวนั้น ทางคณะจะบริการเป็นพิเศษด้วยการฉีดวัคซีน ฝังไมโครชิพให้ฟรี และเมื่อถึงอายุที่ต้องทำหมัน ก็สามารถนำหมาเหล่านั้นกลับมาทำหมันที่คณะฯ ในราคาพิเศษ
"คะแนนอันดับสุดท้ายคือ ความสามารถพิเศษของหมาที่จะเผยสัญญาณความผูกพันระหว่างเจ้าของกับหมาว่าเข้มข้นเพียงใด ดังนั้นจะเห็นว่าที่มาของผลคะแนนล้วนมีวัตถุประสงค์แฝงทั้งสิ้น ซึ่งประเด็นหลักคงหนีไม่พ้นเรื่องการควบคุมประชากรหมารวมทั้งส่งเสริมให้เจ้าของห่วงใย และดูแลสัตว์เลี้ยงของตัวเอง"
*สายใยความรักความผูกพัน
ไม่ว่าจะเป็นสัตว์เลี้ยงประเภทใด สิ่งสำคัญสุดคงหนีไม่พ้นการดูแลเอาใจใส่จากเจ้าของ เช่นกันกับเจ้าตูบพันทางที่ต้องการความรัก เมตตาจากเราๆ โดยวิธีการดูแลนั้นง่ายแสนง่าย ดังที่ ผศ.น.สพ.อธิบายว่าเป็นเพราะหมาพันทางเหล่านี้ได้ปรับตัวมาแล้วหลายรุ่น หลายช่วงอายุ โดยเฉพาะในเมืองไทย ทั้งสภาพภูมิอากาศ โรคภัยต่างๆ เช่น โรคทางปรสิต เห็บ หมัด แมลง สัตว์ประจำถิ่น เจ้าพันทางทั้งหลายก็สามารถเอาชนะและปรับตัวสอดคล้องกับสิ่งแวดล้อมเหล่านี้ได้เป็นอย่างดี
ที่สำคัญคือ การเลี้ยงดูไม่ต้องใส่ใจมากเท่าสุนัขต่างประเทศที่มาจากภูมิประเทศหนาวเย็น มีขนปกปุย เพราะมาถึงเมืองไทยสภาพร่างกายก็ย่ำแย่ ต้องปรับตัวค่อนข้างเยอะ ทั้งเรื่อง โรคผิวหนัง โรคหอบ ยิ่งหมาพันธุ์ใหญ่ยิ่งแล้ว เพราะพวกนี้จะรับน้ำหนักตัวมาก ต้องมีการออกกำลังกายเข้ามาช่วย และต้องมีอาหารเสริมประเภทแคลเซียม อาหารพิเศษเพื่อบำรุง รวมทั้งต้องเลี้ยงดูอย่างประณีต และที่สำคัญเจ้าของต้องใช้เวลากับหมาพันธุ์ต่างประเทศมากกว่าหมาพันทาง
"หมาพันทางไม่ด้อยไปกว่าพันธุ์อื่นเลย ทั้งความฉลาด ความซื่อสัตย์ ความสามารถ แนวโน้มของผู้ที่ชื่นชอบการเลี้ยงหมาจึงเริ่มหันมาสนใจพันทางมากขึ้น ที่เห็นชัดเจนขณะนี้คือ ทางราชการกำลังนำหมาพันทางมาฝึกเพื่อใช้งานเพิ่มขึ้น ทั้งทหาร ตำรวจ ใช้ดมยาเสพติด หรืองานอื่นๆ ซึ่งหากเป็นสมัยก่อนส่วนใหญ่จะนิยมใช้สายพันธุ์ต่างประเทศ พวกเยอรมันเชพเพิร์ด ร็อตไวเลอร์ ลาบราดอร์ ผมมองว่าช่วงนั้นคงเป็นความเชื่อกันมากกว่าว่ามันฉลาดกว่า ฝึกง่ายกว่า แต่ความจริงแล้วพันทางของเราไม่ได้มีความแตกต่างไปกว่ากันเท่าไหร่เลย ยิ่งการดูแลเอาใจใส่ยิ่งง่ายกว่า"
*'ซื่อสัตย์' เสน่ห์เหลือล้นของพันทาง
มนูญ อยู่คง ผู้เลี้ยงเจ้าตูบ 'กรุงทอง' และ 'โตโต้' หมาพันทางที่ชนะเลิศการประกวดหมาพันทางวัยแรกรุ่นและวัยหนุ่มสาว จากงานมหิดลฯ ครั้งล่าสุด ได้เล่าถึงเสน่ห์ดึงดูดใจจนหันมาเลี้ยงเจ้าสี่ขาพันทางว่า ด้วยได้บังเอิญไปเจอหมาตัวหนึ่งถูกรถชนขาหัก เลยพาส่งโรงพยาบาล แล้วปรากฏว่าหมาตัวดังกล่าวไม่มีเจ้าของ เลยรับมาเลี้ยงไว้ จนกระทั่งปัจจุบันหมาเพศเมียตัวนั้นได้ออกลูก 30 ตัว
"จากประสบการณ์การเลี้ยงหมามาแล้วหลากสายพันธุ์ ทั้งค็อกเกอร์ ชิห์สุ ทำให้รู้ว่าแท้จริงแล้วชอบหมาไทยมากที่สุด ยิ่งกว่านั้นแถวบ้านผมเป็นป่า มีงูเห่าเยอะมาก เจ้าหนุ่ม (หมาพันทางที่เลี้ยงไว้) ก็กัดงูเห่าตายมาแล้วเป็นสิบๆ ตัว ตั้งแต่นั้นมาทำให้ผมรู้ว่าหมาพันทางมีความสามารถ เลยเริ่มส่งไปฝึกที่โรงเรียนฝึกหมา 6 ตัว เป็นการฝึกเพื่อให้มีระเบียบและแสดงความสามารถในหลายๆ ด้าน ทั้ง กระโดดห่วง สั่งให้หมอบ คลาน จนตอนนี้ทั้ง 6 ตัวสามารถนำออกโชว์ได้ แต่เป็นครั้งแรกในการส่งเข้าประกวด"
แต่ความซื่อสัตย์จงรักภักดีของเจ้าตูบพันทางที่มีต่อเจ้าของกลับเป็นเสน่ห์มัดใจมากสุด โดยมนูญมองว่าความซื่อสัตย์เป็นข้อได้เปรียบของหมาพันทางที่เสมือนจะมีมากกว่าหมาสายพันธุ์ต่างประเทศ เพราะพิจารณาจากประสบการณ์ที่ผูกพันกับหมามามาก คือ ไม่ว่าตัวเขาจะเดินไปไหนพวกพันทางที่เลี้ยงไว้จะคอยเดินตามตลอด แต่กับหมาพันธุ์อื่น ยังไม่มากเท่า
ส่วนเจ้า 'กรุงทอง' และ 'โตโต้' หมาพันทางที่ได้รับรางวัลไปนั้น มนูญมองว่าสิ่งที่ทำให้เข้าตากรรมการคงเป็นความฉลาด ความซื่อสัตย์ที่มีในตัวในสายเลือดของทั้งสองตัวที่มากกว่าหมาสายพันธุ์ต่างประเทศ
สำหรับวิธีการเลี้ยงดู เอาใจใส่นั้นไม่ได้แตกต่างจากหมาต่างประเทศที่เคยเลี้ยงมาก่อน จะพิถีพิถันตั้งแต่เรื่องอาหาร โดยเจ้าพันทางทุกตัวจะได้รับอาหารเม็ดสำหรับ 2 มื้อ เช้า เย็น และอาหารเสริมอื่นๆ เพื่อบำรุงร่างกาย ส่วนที่อยู่อาศัยจะแบ่งกรงให้อยู่เป็นสัดส่วน ปูกระเบื้อง และติดมุ้งลวดกันยุงให้ ทำความสะอาดทุกวัน ในด้านสุขภาพก็ให้ความสำคัญมากโดยจะพบสัตวแพทย์ประจำเมื่อถึงเวลาต้องให้วัคซีนหรือตรวจร่างกาย
"เมื่อได้สัมผัสกับหมาไทย ผมถึงได้รู้ว่าชอบมากกว่าหมาต่างประเทศ ฉลาดมาก เลี้ยงง่าย ที่ต้องส่งไปฝึกเพราะเขาชอบวิ่งไล่คนที่อยู่ละแวกบ้านเดียวกัน และก่อนหน้านั้นหมาของผมถูกยาเบื่อตายไปหลายตัว เลยคิดว่าน่าจะทำอะไรเพื่อปกป้องเขา พอดีมีเพื่อนอยู่โรงเรียนฝึกสุนัขจึงตัดสินใจเอาเขาไปฝึก เพื่อให้เกิดระเบียบวินัย รุ่นแรก 6 ตัว ก็ที่ส่งเข้าประกวดในครั้งนี้ ส่วนค่าใช้จ่าย ค่าอาหารค่าเลี้ยงดูพวกหมาไทย ก็เดือนละหมื่นเศษๆ ถือว่าถูกกว่าหมาเมืองนอกมาก"
ด้าน ร.อ.วิโรติ สังขวร ผู้ฝึกเลี้ยงสุนัขจากชมรมฝึกสุนัข ‘เพื่อน’ให้ความเห็นถึงหมาพันทางว่าไม่ได้แพ้สายพันธุ์อื่นเลย ทั้งเรื่องราคาที่ถูกกว่า สุขภาพการเลี้ยงดูที่ง่ายกว่า สำหรับเรื่องการฝึกเพื่อนำมาใช้งานหรือฝึกเพื่อให้หมามีระเบียบวินัยนั้น หมาพันทางเองก็ไม่ด้อยไปกว่าสายพันธุ์อื่นเลย เพียงแต่การรับรู้หรือการปฏิบัติตามคำสั่งอาจช้าไปบ้าง แต่โดยรวมแล้วประสิทธิภาพการใช้งานของหมาพันทางไม่ได้แตกต่างกับหมาพันธุ์เลย
ทั้งนี้ นิสัยของหมาแต่ละตัวจะเป็นอย่างไรนั้น ปัจจัยสำคัญอยู่ที่การเลี้ยงดู ถ้าอยากให้หมานิสัยดี ไม่ดุร้ายเจ้าของต้องหมั่นคลุกคลีบ่อยๆ พาหมาเข้าสังคม เข้าหาคนแปลกหน้า แต่หากอยากให้ดุร้ายต้องยั่วยุ ให้เห่า ให้กัด ทั้งนี้การฝึกสุนัขนั้น คนปกติทั่วไปก็ทำได้ มีหลายคนศึกษาตามตำราแล้วนำไปฝึกสุนัข จนประสบความสำเร็จมาแล้ว ด้วยการฝึกหมา สิ่งสำคัญอยู่ที่ใจรัก ความเอาใจใส่มากกว่า
อย่างไรก็ตาม ยังมีคนไทยบางส่วนมีค่านิยมการเลี้ยงสัตว์จากแฟชั่น ไม่ได้ก่อตัวด้วยความรัก ความจริงใจ พอถึงระยะเวลาหนึ่ง ไม่มีเวลาเลี้ยง หรือเบื่อ เจ้าเพื่อนยากเหล่านั้นก็ไม่แคล้วถูกทอดทิ้ง จนเป็นปัญหาได้ ตอนนี้ควรถึงเวลาแล้วหรือยังที่เราควรตระหนักและใส่ใจกับสิ่งมีชีวิตที่เรียกว่าเพื่อนมากขึ้น
**************************
เรื่อง - ศิริวรรณ โสภาระ
