กรุงเทพฯ- ทางการพม่ากำลังเร่งฟื้นฟูบูรณะสุสานทหารฝ่ายสัมพันธมิตร กับทางรถไฟที่กองทัพญี่ปุ่นสร้างในสมัยสงครามในรัฐมอญ เพื่อรองรับนักท่องเที่ยวที่เริ่มรู้จักที่นั่นมากยิ่งขึ้น หลังจากการคมนาคมสะดวกขึ้น อาณาบริเวณแห่งนั้นยังเป็นปลายทางสำคัญของถนนสายเศรษฐกิจตะวันออก-ตะวันตก ของทวีปเอเชีย ที่มีจุดเริ่มต้นจากเมืองท่าด่าหนัง (Danang) ในเวียดนาม
ชื่อเมืองตานบูซาย๊าต (Thanbyuzayat) ในของพม่า อาจจะไม่คุ้นหู เหมือนกับ จ.กาญจนบุรี ของไทย แต่อนุสรณ์สงครามของทหารฝ่ายสัมพันธมิตรที่นั่นก็กำลังได้รับความสนใจจากนักท่องเที่ยวทั่วไป จากเมื่อก่อนนี้ผู้ที่เดินทางไปเยี่ยมชมส่วนใหญ่จะเป็นบรรดาญาติมิตรของทหารที่เสียชีวิตตานบูซาย๊าต อยู่ห่างจากเมืองท่ามะละแหม่ง (Mawlamyain) ลงไปทางใต้เพียง 30 กิโลเมตร
ในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 กองทัพพระจักรพรรดิญี่ปุ่นเลือกที่นั่นเป็นสุดปลายทางตะวันตกของทางรถไฟเพื่อใช้เป็นเส้นทางลำเลียงในช่วงที่ญี่ปุ่นบุกทวีปเอเชีย และยาตราทัพจากไทยเข้าสู่พม่า โดยมีการก่อสร้างไปเชื่อมต่อกับทางรถไฟส่วนในประเทศไทย ที่เริ่มต้นจากบ้านหนองปลาดุกเข้าสู่กาญจนบุรี
การก่อสร้างแล้วเสร็จสมบูรณ์โดยใช้เวลาทั้งหมดเพียง 16 เดือนในช่วงปี 2485-2486 ได้ความยาวทั้งสิ้น 415 กิโลเมตร โดยใช้ทหารเชลยศึกฝ่ายสัมพันธมิตรเป็นแรงงานหลัก ทำให้มีผู้เสียชีวิตราว 16,000 คน จนได้รับการขนานนามเป็น "ทางรถไฟสายมรณะ" (Death Railway)
เรื่องราวเกี่ยวกับทางรถไฟสายนี้เป็นรู้จักกันกว้างขวางยิ่งขึ้นในโลกตะวันตก ผ่านทางภาพยนตร์เรื่อง Bridge on the River Kwai หรือ "สะพานข้ามแม่น้ำแคว" ที่สร้างเสร็จและนำออกฉายในปี พ.ศ.2500 ภาพยนตร์เรื่องนี้สร้างขึ้นจากหนังสือนิยายชื่อเดียวกันของปิแอร์ บูเล (Pierre Boulle) ทำให้ผู้คนเริ่มหลังไหลไปเยี่ยมชมทางรถไฟสายนี้ในประเทศไทย
สำหรับในพม่านั้นในพื้นที่ยังไม่สงบปลอดภัยและการคมนาคมไม่สะดวกอย่างสิ้นเชิง แต่หลังจากมีการเปิดใช้สะพานตานลวิน (Thanlwin) หรือ "สะพานมะละแหม่ง" เมื่อต้นปีที่แล้ว ก็ทำให้การเดินทางจากกรุงย่างกุ้งเป็นไปโดยสะดวก และเริ่มมีการเผยแพร่ข้อมูลข่าวสารทางอินเทอร์เน็ตอย่างกว้างขวาง จำนวนนักท่องเที่ยวที่ไปยังสุสานทหารสัมพันธมิตรและอนุสรณ์สถานทางรถไฟสายมรณะในตานบูซาย๊าต ก็เพิ่มพุ่งปรู๊ดขึ้นทันที
"เมื่อปีที่แล้วจำนวนได้เพิ่มขึ้นเป็นกว่า 1,000 คน เป็นกว่า 1 เท่าตัวจากปีก่อน" นิตยสารข่าวเมียนมาร์ไทมส์ เคยอ้างคำกล่าวของนายเต๊ตมอญ (Thet Mon) ผู้จัดการของอนุสรณ์สถานดังกล่าว
นายมอญกล่าวว่านักท่องเที่ยวส่วนใหญ่จะไปเยี่ยมชมสะพานข้ามแม่น้ำแคว สุสานทหารสัมพันธมิตรและทางรถไฟสายมรณะในประเทศไทยก่อนจะไปที่ตานบูซาย๊าต
อนุสรณ์สถานทหารผ่านศึกที่ตานบูซาย๊าตมีเนื้อที่เพียง 18 เอเคอร์ หรือประมาณ 40 ไร่เศษเท่านั้น ฝังอัฐิทหารเอาไว้ 3,771 คน เล็กกว่าที่ จ.กาญจนบุรีของไทยมาก ซึ่งที่เป็นอนุสรณ์สถานของทหาร 10,000 คน แต่ในพม่าก็ยังมีอนุสรณ์สถาน คล้ายกันนี้อีก 2 แห่ง
ตามข้อมูลของอนุสรณ์สถานตานบูซาย๊าต ทหารที่มีชื่อจารึกอยู่ที่นั่นเป็นชาวอังกฤษกว่า 1,600 คน ชาวออสเตรเลีย 1,335 คน ชาวดัตช์ 621 คน ชาวมาเลย์ 79 นิวซีแลนด์ 3คน ที่เหลือเป็นชาวอินเดีย และชาวแคนาดา หลุมศพบางหลุมมีการจารึกข้อความไว้อาลัยเอาไว้ด้วย เช่น "ภารกิจของเขาลุล่วงอย่างยิ่งใหญ่ จากไปแต่จะไม่มีวันลืม" เช่นนี้เป็นต้น
ทั่วโลกมีอนุสรณ์สถานและสุสานทหารผ่านศึกราว 2,500 แห่งใน 149 ประเทศ เป็นที่ฝังร่างหรืออัฐิของทหารฝ่ายสัมพันธมิตรกว่า 3 ล้านคนที่เสียชีวิตในสงครามโลก ในนั้นจำนวน 3 แห่งอยู่ในพม่า รวมทั้งที่ตานบูซาย๊าตแห่งนี้ด้วย อีกแห่งอยู่ในเขตเมืองหลวงเก่าย่างกุ้ง และอีกแห่งหนึ่งก็อยู่ไม่ไกลออกไป เดินทางโดยรถยนต์เพียงประมาณ 1 ชั่วโมงเท่านั้น
ชาวพม่าจำนวนไม่น้อยได้เรียกร้องให้มีการสร้างสถูปเจดีย์ขึ้นที่ตานบูซาย๊าตด้วยเพื่อรำลึกถึงชาวพม่าที่เสียชีวิตจากการถูกเกณฑ์ไปใช้แรงงานก่อสร้างทางรถไฟสายมรณะ ชื่อของพวกเขาไม่ได้รับการจารึกเอาไว้เลย
ในฝั่งพม่าก็เช่นเดียวกันกับทางฝั่งไทย ทางรถไฟสายมรณะนั้นถูกรื้อค้นในช่วงเวลากว่าครึ่งศตวรรษที่ผ่านมา ชาวบ้านในท้องถิ่นรัฐมอญได้รื้อถอนรางเหล็กไปจนหมดเพื่อนำไปขายเป็นเศษเหล็ก แต่แนวรางรถไฟ สะพานหลายแห่ง ช่องเขาที่ทางรถไฟตัดผ่านยังคงมีร่องรอยที่ชัดเจน แต่ก็คงจะต้องใช้เวลาอีกนานในการพัฒนากว่าจะไปถึงจุดเชื่อมจากไทย ที่บริเวณใกล้กับด่านเจดีย์สามพระองค์
ในอาณาบริเวณใกล้เคียงกับตานบูซาย๊าตยังมีสถานที่ท่องเที่ยวอีกจำนวนหนึ่งที่เกี่ยวพันกับเหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์ในช่วงนี้ รวมทั้งวัดแห่งหนึ่งที่สร้างโดยทหารญี่ปุ่น พิพิธภัณฑ์สงครามเล็กๆ และ อนุสรณ์รถไฟที่มีหัวรถจักรเก่าตั้งแสดงไว้ด้วย
ห่างออกไปอีกราว 3 กิโลเมตรยังเป็นที่ตั้งของเมืองโบราณวากุรุ (Waguru) สมัยคริสต์ศตวรรษที่ 13 ซึ่งเมื่อมองจากเนินเขาที่นั่น จะเห็นทัศนียภาพโดยรอบสวยงามมาก
ตานบูซาย๊าตมีโอกาสที่จะเป็นโอกาสที่จะเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่น่าสนใจ โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อโครงการถนนสายตะวันออก-ตะวันตกแล้วเสร็จ โดยเมืองท่ามะละแหม่งเป็นปลายทางของถนนสายยุทธศาสตร์สำคัญนี้ทางด้านมหาสมุทรอินเดีย.
