ขณะที่ประชาชนคนไทยจำนวนไม่น้อยต้องตกเป็นเหยื่อกลโกงทั้งทางออนไลน์และอ๊อฟไลน์ไม่เว้นวัน ผู้คนในหลาย ๆ ประเทศก็เผชิญกับปัญหานี้เช่นกัน ดังเช่นกรณีที่ถูกนำเสนอในสารคดีเรื่องนี้ ที่ต้องบอกว่า เป็นการแชร์ลูกโซ่ครั้งมโหฬารและเกิดการสูญเสียทรัพย์สินมากที่สุดครั้งหนึ่งในประเทศอาร์เจนตินา
Illusions for Sale: The Rise and Fall of Generation Zoe เป็นสารคดีที่สตรีมบนเน็ตฟลิกซ์เมื่อวันที่ 23 พฤษภาคม 2567 ที่ผ่านมา มันนำพาเราเข้าไปทำความรู้จักกับองค์กรที่มีชื่อว่า “เจเนอเรชั่นโซอี้” (Generation Zoe) ที่มี “เลโอนาร์โด โกซิตอร์โต” เป็นผู้ก่อตั้งและผู้นำทางความคิด
สารคดีนำเสนอให้เราเห็นเส้นทางการเติบโตและขยับขยายขององค์กรนี้อย่างเป็นขั้นเป็นตอน โดยจุดเด่นซึ่งเป็นพลังสำคัญของของโกซิตอร์โตที่ดึงดูดให้ผู้คนก้าวเข้าไปเป็นส่วนร่วมขององค์กรแห่งนี้ก็คือ ความเป็นนักพูดสไตล์ไลฟ์โค้ชที่มีความน่าเชื่อถือ ซึ่งลักษณะเด่นเช่นนี้ เราจะเห็นได้ทั่วไปในผู้นำทางความคิดหรือไลฟ์โค้ชที่ชักชวนผู้คนลงทุนนู่นนี่ เขารู้ว่าคนฟังอยากได้ยินได้ฟังเรื่องอะไร และจี้เข้าไปในจุดนั้นเพื่อกระตุ้นเร้าให้เกิดการคล้อยตามในสิ่งที่เขากำลังชักนำไป
ทั้งนี้ เรื่องราวสุดฉาวโฉ่นี้เริ่มขึ้นในช่วงต้นปี 2020 เมืองวียามาเรีย รัฐกอร์โดบา ซึ่งตั้งอยู่ตอนกลางของประเทศอาร์เจนตินา เมืองนี้มีองค์ประกอบหลายอย่างที่เชื่อว่าทำให้โกซิตอร์โตเลือกที่จะมาตั้งฐานที่มั่นเป็นศูนย์การทำมาหากิน มันเป็นเมืองใหญ่ กำลังซื้อสูง คนที่มีเงินสกปรกก็เยอะ และเป็นเมืองที่ใครก็สามารถจะ “โต” ได้ถ้าอยากโตจริง ๆ นับว่าเข้าทางของ “นักขายฝัน” อย่างโกซิตอร์โตอย่างเหมาะเจาะ
จะว่าไป เทคนิคที่โกซิตอร์โตนำมาใช้ ก็คล้ายสูตรสำเร็จที่บรรดานักธุรกิจเครือข่ายแชร์ลูกโซ่นำมาใช้กัน ไม่ว่าจะเป็นการโชว์ความสำเร็จ ผ่านสิ่งของหรูหรา ทั้งรถหรู บ้านใหญ่หลังงาม และเสื้อผ้าเครื่องประดับที่ได้รับการตอกย้ำว่ามาจากการลงทุนเป็นหุ้นส่วนกับเขานี้ รวมทั้งโชว์เคสคนที่ทำสำเร็จมาแล้ว และที่เด็ดสุดคือ พอเริ่มลงทุนปุ๊บ ผลตอบแทนก็รีเทิร์นกลับมาทันตาเห็น แถมบางคนเงินลงทุนน้อย เขาก็เพิ่มให้อีกต่างหาก ทุกอย่างเหมือนเป็นเช่นการสะกดจิตที่ล่อให้คนเข้าไปติดกับดักของเขาอย่างง่ายดาย ไม่ใช่เฉพาะคนจน หรือคนชั้นกลางที่พอจะมีกินอยู่แล้ว แต่ยังรวมไปถึงคนรวยหลายรายด้วยเช่นกัน
อย่าลืมว่า เหตุการณ์นี้เกิดขึ้นในช่วงการระบาดของไวรัสโควิด-19 ซึ่งสำหรับอาร์เจนตินา มีการพบผู้ติดเชื้อรายแรกเมื่อต้นปี 2020 ซึ่งเป็นจุดเริ่มต้นของการล็อกดาวน์ ท้องถนนเงียบร้างชวนวังเวงเพราะผู้คนกักตัวอยู่แต่ในบ้าน กิจการร้านรวงต่าง ๆ ทยอยปิดตัวลงเพราะไม่มีลูกค้า แน่นอนว่า ในขณะที่ชีวิตกำลังเผชิญกับความไม่แน่นอน เมื่อมีนักขายฝันออนไลน์มาหยิบยื่นโอกาสให้ในช่วงที่ทำอะไรไม่ได้นัก ก็ยากยิ่งที่หลายคนจะปฏิเสธการเข้าร่วม เพราะนี่คือโอกาสและหนทางที่พอทำได้ในระหว่างนี้
แต่ที่สำคัญกว่านั้น คือแนวคิดของโกซิตอร์โตที่มุ่งตอกตี “ระบบ” ของรัฐ ซึ่งไม่เอื้ออำนวยให้คนลืมตาอ้าปากได้มาแต่ไหนแต่ไร เขาตั้งองค์กรนี้ขึ้นมาเหมือนเป็นฝั่งตรงข้ามกับรัฐที่พร้อมจะปลดปล่อยให้ผู้คนเติบโต มีอิสรภาพทางการเงิน ซึ่งเรื่องของระบบรัฐหรือแม้แต่โครงสร้างทางสังคมที่มีจุดอ่อนในด้านการช่วยยกระดับคุณภาพชีวิตของประชาชน หยิบขึ้นมาพูดทีไร ก็มักจะได้ผลทีนั้น และสำหรับโกซิตอร์โต เขาก็ใช้หมัดฮุกนี้อย่างได้ผลเช่นกัน เขาขายฝันอย่างเต็มที่ด้วยการยืนยันว่าทุกคนจะมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นอย่างแน่นอน แต่เบื้องหลังมีวาระแอบแฝงอย่างที่คนคาดไม่ถึง
ดู ๆ ไป องค์กรของโซอี้ ก็แทบไม่ต่างจาก “ลัทธิ” ลัทธิหนึ่งซึ่งมีแนวคิดแนวปฏิบัติที่ชัดเจน ภาพการจัดอีเวนต์รวมคนแต่ละครั้ง สะท้อนให้เห็นราวกับว่า โกซิตอร์โตประหนึ่งศาสดาผู้มาโปรดส่ำสัตว์หรือผู้นำด้านจิตวิญญาณ ขณะที่คนที่เข้าร่วมก็คล้ายสาวกที่เชื่อมั่น ต่างตื้นตันน้ำตาซึมหรือแม้แต่โห่ร้องปรบมือเกรียวกราว ถ้าไม่พูดเกินเลยไปนัก ก็อาจจะกล่าวได้ว่า โกซิตอร์โตพยายามผลักดันทำให้มันเป็นเป็นลัทธิ “บ้าคลั่งความมั่งคั่ง” อย่างสุดขีด
แต่ก็อย่างที่ทุกคนย่อมรู้อยู่แล้วว่า จุดจบของเรื่องนี้น่าจะเป็นอย่างไร ซึ่งในมุมมองของสารคดี ก็มีกุศลจิตในการเป็นอนุสติให้กับคนดูผู้ชมทั่วไป เหมือนอย่างที่นักสืบในเรื่องนี้ได้กล่าวเอาไว้ว่า ถึงแม้องค์กรโซอี้ล่มสลายไปแล้ว จะไม่มีใครเชื่อโกซิตอร์โต้หรือให้เงินเขาอีกแล้ว แต่ยังมีกลโกงคล้ายกันอีกหลายราย มันคงจะดีถ้าคดีนี้เตือนสติประชาชนได้ ให้รอบคอบมากกว่านี้ เพื่อว่าคราวหน้าเมื่อได้รับข้อเสนอให้ลงทุนปาฏิหาริย์ กับผลกำไรที่เป็นไปไม่ได้ พวกเขาจะได้นึกถึงสิ่งที่เรียกว่าเจเนอเรชั่นโซอี้ จากคนชื่อโกซิตอร์โต
ขณะที่ฮูเลียนา กอมปานิส อัยการเขต ก็ระบุว่า หลังจากหมดช่วงโรคระบาด กลโกงก็เพิ่มสูงขึ้นมาก โดยเฉพาะในโลกออนไลน์ แต่บทลงโทษมันเบามาก ก็เลยไม่มีอะไรเปลี่ยนแปลง หลายคนลอยนวล ถึงแม้จะโกงเงินมาหลายล้าน ไม่มีการลงโทษที่ชอบธรรมหรือรุนแรงพอที่จะห้ามไม่ให้คนก่อเหตุได้ ซึ่งนี่ก็เป็นเหมือน ๆ กันในแทบทุกเคสและทุกประเทศ
กลโกงรูปแบบต่าง ๆ ยังคงทำงานของมันต่อไป ขณะที่ผู้เสียหายได้แต่คร่ำครวญเสียใจเมื่อมันเกิดขึ้นแล้ว การจะเรียกร้องให้ชดใช้คืนเป็นสิ่งที่เกิดขึ้นได้ยาก เช่นเดียวกับกรณีนี้ที่ประมาณการคร่าว ๆ ว่ามีมูลค่าความเสียหายสูงถึง 250 ล้านดอลลาร์ เพราะกินขอบเขตกว้างไกลหลายพื้นที่ในประเทศและรวมถึงต่างประเทศ บางคนเอาเงินมาทุ่มแบบเทหน้าตัก เสียบ้าน ชีวิตคู่พังทลาย กลายเป็นซึมเศร้า และหลายรายถึงขั้นพยายามฆ่าตัวตาย
ต้องยอมรับว่า ณ จุดเริ่มต้น ในตัวเราทุกคน ล้วนมีความเป็นไปได้ที่จะถูกหลอก แล้วก็มีองค์กรอย่างบริษัทนี้ที่พยายามหาจุดอ่อน ล่อลวงเราเข้าไป เพื่อเหวี่ยงเบ็ดโดยรู้ดีว่าเราจะกินเหยื่อ ดังเช่นที่นักข่าวผู้เริ่มต้นสืบค้นเกี่ยวกับองค์กรโซอี้ได้กล่าวเอาไว้ ซึ่งกว่าจะรู้ว่าถูกหลอก ก็อาจสายเกินไปอย่างที่เห็น
คำพูดของเหยื่อรายหนึ่งซึ่งอยากหยิบยกมาไว้ตรงนี้ เผื่อจะเป็นเครื่องเตือนใจให้ระแวดระวังชั่งใจไว้บ้าง หากมีรูปแบบการลงทุนทำนองนี้มายั่วยวนหลอกล่อจิตใจ เธอบอกว่า
“เรื่องราวของโซอี้ เหมือนรถไฟเหาะตีลังกา ตอนแรกมันก็น่าตื่นเต้น แต่แน่นอนว่าฉันรู้สึกท้อแท้ มันไม่มีทางย้อนกลับได้ มันรู้สึกเหมือนใจสลายมั้งคะ ถูกทรยศความไว้ใจ ความฝัน ภาพลวงตา ที่ทำให้เรามีชีวิตชีวาขึ้นมาอีกครั้ง มันหายไปหมดแล้ว”
