“สแตน ลี” ยอมรับตรง ๆ ว่าเขาเคยลำบากใจที่ต้องมาเขียนการ์ตูน และเซ็งเล็กน้อย ที่ไม่ได้เป็นนักเขียนนิยายอย่างที่ฝันเอาไว้ แต่สุดท้ายเขากลับมีส่วนอย่างยิ่งในการพัฒนาการ์ตูนแนวซูเปอร์ฮีโร่ให้กลายเป็นความบันเทิงระดับโลก และทำให้ชื่อ สแตน ลี กลายเป็นตำนานทั้งในวงการการ์ตูน และในฮอลลีวูด
สแตน ลี เกิดเมื่อวันที่ 28 ธ.ค. 1922 ที่นิวยอร์ก ในครอบครัวชาวยิวที่อพยพมาจากประเทศโรมาเนีย และเริ่มต้นทำงานในวงการการ์ตูนตั้งแต่อายุแค่ 17 ปี ก่อนที่ต้องเข้าไปรับใช้ชาติในช่วงสงคราม จนเมื่อสงครามโลกครั้งที่ 2 จบลง ลี จึงได้กลับมาเขียนการ์ตูนอีกครั้ง โดยเขาทำหน้าที่เขียนเรื่อง ให้ แจ็ค เคอร์บี เขียนภาพ และสร้างผลงานระดับอมตะเอาไว้มากมาย
อึดอัดใจที่ต้องมาเขียนการ์ตูน
อันที่จริงแล้วความยิ่งใหญ่ของ สแตน ลี นั้นเกิดขึ้นโดยไม่คาดฝันด้วยซ้ำไป
เมื่อร่วมเกือบ 80 ปีก่อนตอนที่ มาร์ติน กู๊ดแมน เจ้าของบริษัทผลิตการ์ตูน Timely Comics (เปลี่ยนชื่อเป็น Marvel) มองเห็นแววด้านการเขียนหนังสือ และความคิดสร้างสรรค์ของเด็กหนุ่มวัย 19 ปี สแตนลี ลีเบอร์ จึงชวนให้มารับหน้าที่เป็นบรรณาธิการของสำนักพิมพ์แทนคนเก่าที่ลาออกไป
โดย ลีเบอร์ คิดว่าจะทำงานนี้เพียงแค่ชั่วคราวเท่านั้น เพราะเขาอยากจะเป็นนักเขียนจริงๆ มากกว่า และไม่อยากให้ชื่อของตัวเองต้องถูกจดจำว่าเป็นแค่ “คนเขียนการ์ตูน” จึงตัดสินใจใช้นามปากกาว่า “สแตน ลี” จากชื่อ สแตนลี ในการทำงานที่ Timely แทน โดยหารู้ไม่ว่าคนจะจำชื่อนี้ไปนานอีกหลายปี
“ผมมีความรู้สึกว่าสักวันเราอาจจะได้มีผลงานนิยายระดับสุดยอดวงการวรรณกรรมอเมริกันอะไรแบบนั้น ก็เลยไม่อยากจะเอาชื่อจริงไปใช้กับการ์ตูนเล็ก ๆ โง่ ๆ” ลี เล่าถึงที่มาของชื่อ สแตน ลี "ตอนนั้นผมเคยรู้สึกอึดอัดใจเหมือนกัน เพราะตัวเองเป็นได้แค่นักเขียนการ์ตูน ขณะที่คนอื่นเขาไปสร้างสะพาน หรือ ไปเป็นแพทย์อะไรแบบนั้น จนสุดท้ายผมจึงได้สำนึกว่า ความบันเทิงนี่แหละคือสิ่งสำคัญที่สุดในชีวิตอของมนุษย์ ผมรู้สึกว่าหากเราทำให้คนอื่นได้บันเทิง ก็ถือว่าคุณได้ทำได้ดีแล้ว” สแตน ลี กล่าวเอาไว้กลับ Playboy เมื่อหลายปีก่อน
จักรวาลซูเปอร์ฮีโร่ Marvel ... สนุกแต่สมจริง
ความสำเร็จอันยิ่งใหญ่ประการหนึ่งของ ลี ก็คือการสร้างสิ่งที่เรียกว่า จักรวาล Marvel หรือ Marvel Universe ด้วยการสร้างโลกสมมุติที่ตัวละครซูเปอร์ฮีโร่ในหนังสือหลาย ๆ เล่มต่างใช้ชีวิตอยู่ในโลกใบนี้ และมีส่วนเชื่อมโยงไปหากันอยู่ตลอดเวลา ซึ่งมากลายเป็นรูปแบบของหนังภาพพยนตร์ชุด Marvel Cinematic Universe ที่สามารถโกยเงินได้อย่างมหาศาลมานานถึง 10 ปีเต็มแล้ว
การ์ตูน ลี กับ แจ็ค เคอร์บี สร้างสรรค์ร่วมกัน ได้มีส่วนบุกเบิกในการเล่าเรื่องแนวใหม่ ด้วยน้ำเสียงที่จริงจัง และออกแบบตัวละครอย่างสมจริงสมจัง แต่ก็ไม่ลืมที่จะนำเสนอเรื่องราวอันสนุกสนานในแบบการ์ตูนซูเปอร์ฮีโร่
“ตอนอยู่ที่ Marvel ผมตัดสินใจที่จะสร้างตัวละครประเภทวัยรุ่นที่ไม่ค่อยได้เรื่อง ที่กลับเกิดปาฏิหาริย์จนได้พลังวิเศษขึ้นมา จนกลายเป็น สไปเดอร์-แมน ถึงคุณจะได้พลังวิเศษ จนสามารถสู้กับคนเป็นร้อยคน หรือปล้ำกับคิงคองได้ ก็ไม่ได้หมายความว่าคุณจะไม่ต้องปวดหัวกับเรื่องปัญหามีรังแค หรือมีสิวอะไรแบบนั้นแล้วใช่มั้ยล่ะ”
สแตน ลี ทำหน้าที่บรรณาธิการบริหารของ Marvel (ตั้งแต่ในยุคของบริษัท Timly) อยู่ 30 ปี (พักไประหว่างปี 1942 - 1945 เพื่อไปเกณฑ์ทหาร) เขาลงมือเขียนเรื่องให้กับ Fantastic Four, The Amazing Spider-Man, The Incredible Hulk, The Avengers, (Uncanny) X-Men, Captain America และ Daredevil โดยเขาได้รับเครดิต (ร่วมกับ แจ็ค เคอร์บี กับ สตีฟ ดิตโก ซึ่งเป็นคนวาดภาพ) ในการสร้างสรรค์ตัวละครซูเปอร์ฮีโร่มากมาย
สแตน ลี ยังได้ชื่อว่ามีส่วนในการพัฒนาหนังสือการ์ตูนแนวซูเปอร์ฮีโร่ให้มีความซับซ้อนขึ้นตั้งแต่ในยุค 1960s ทั้งออกแบบฉากหลังให้ดูเหมือนโลกที่เราอาศัยอยู่ และใส่เรื่องราวปัญหาสังคมร่วมสมัยลงไปในเนื้อเรื่องจนการ์ตูนไม่ได้ถูกมองว่าเป็นเพียงความบันเทิงสำหรับเด็กอีกต่อไป
นอกจากจะให้ความบันเทิงแล้ว สแตน ลี ยังมีส่วนอย่างยิ่งในการต่อสู้กับการเซนเซอร์ในวงการการ์ตูน และถึงกับสามารถลดทอนอำนาจของรัฐที่ครอบงำวงการอยู่นานได้สำเร็จ
โดยในปี 1971 เขาใส่เรื่องราวของยาเสพติดเข้าไปใน The Amazing Spider-Man ที่ แฮร์รี ออสบอร์น เพื่อนของ ปีเตอร์ ปาร์คเกอร์ ติดยา LSD อย่างหนักจนเกือบจะตาย เพื่อบอกเล่าเรื่องราวพิษภัยของยาเสพติดให้กับเด็กๆ ที่เป็นผู้อ่าน แต่แล้วหน่วยงาน Comics Code Authority (CCA) ผู้มีอำนาจในการควบคุมการ์ตูนกลับมีมติไม่อนุญาตให้ขายหนังสือ Spider-Man เล่มนี้ ทั้ง ๆ ที่ทาง Marvel
โดย ลี สร้างสรรค์การ์ตูนเล่มนี้ตามคำแนะนำของกระทรวงสาธารณะสุขแท้ๆ แต่สุดท้ายเขา กับ มาร์ติน กู๊ดแมน ก็ตัดสินใจวางแผง The Amazing Spider-Man เล่มที่มีปัญหาอยู่ดี จนทำยอดขายไปได้ไม่น้อย และยังได้รับคำชมจากทุฝ่าย ส่วน Comics Code Authority ก็ต้องเปลี่ยนกฏเกณฑ์ว่าการ์ตูนที่มีเนื้อหาต่อต้านการใช้ยาเสพติด สามารถวางตลาดได้
ชีวิตหลัง Marvel
ถึงจะกลายเป็นสัญลักษณ์ของ Marvel ไปเรียบร้อยแล้ว แต่ครั้งหนึ่ง สแตน ลี เคยฟ้องร้อง Marvel มาแล้ว โดยบริษัท Stan Lee Media ของเขาได้ยื่นฟ้องร้อง Marvel Entertainment เพื่อเรียกเงินสูงถึง 5,000 ล้านเหรียญฯ ด้วยข้ออ้างที่ว่า สแตน ลี ควรจะมีสิทธิ์เป็นเจ้าตัวละครต่างๆ ที่เขาเคยออกแบบให้กับ Marvel ด้วย นอกจากนั้นก็ยังเคยฟ้อง The Walt Disney Company ด้วย
หลังจากเขียนงานให้กับ Marvel มานาน ในปี 2000 สแตน ลี ได้ข้ามฝั่งไปเขียนการ์ตูนให้ DC Comics เป็นครั้งแรก ด้วยการออกหนังสือเล่มพิเศษ Just Imagine... ที่เปิดโอกาสให้เขาได้เล่าเรื่องราวและออกแบบตัวละครดังของ DC ใหม่ ไม่ว่าจะเป็น ซูเปอร์แมน, แบตแมน, วันเดอร์ วูแมน, กรีน แลนเทิร์น รวมถึง แฟลช ในมุมมองแบบของเขา
ระยะหลังแฟนหนังน่าจะคุ้นเคยบทบาทของ สแตน ลี จากการไปปรากฏตัวในหนังที่สร้างจากหนังสือและตัวละครของเขา โดยเริ่มจาก X-Men ในปี 2000 หลังจากนั้นจึงเป็นประเพณีไปแล้วที่หนังจาก Marvel ทุกเรื่องจะต้องมีเขาปรากฏตัวอยู่ในฉากใดฉากหนึ่ง ซึ่งส่วนใหญ่จะเป็นฉากเล็กๆ ที่ไม่มีความหมายกับเนื้อเรื่อง แต่หลายครั้งก็ออกมาเล่นมุขเรียกเสียงฮาได้ไม่น้อย
สแตน ลี สูญเสียภรรยาคู่ทุกคู่ยากที่ใช้ชีวิตคู่ด้วยกันมาตั้งแต่ปี 1947 ไป เมื่อปีก่อน หลังจากนั้นสุขภาพของเขาก็ทรุดโทรมลงเรื่อย ๆ ก่อนจะเสียชีวิตด้วยวัย 95 ปี ในวันที่ 12 พ.ย. ที่ผ่านมา แต่แฟน ๆ จะได้อำลาคุณปู่ “สแตน ลี” กันในจอภาพยนตร์อย่างแน่นอน เพราะ ลี ได้ถ่ายทำฉากของตัวเองในหนังซูเปอร์ฮีโร่ที่ฟอร์มใหญ่ที่สุดเท่าที่เคยมีมาเรื่องหนึ่งอย่าง The Avengers 4 เอาไว้แล้ว
