จากปัญหาความไม่เท่าทันของสังคมในยุคดิจิทัล ที่นำไปสู่ภัยหลอกลวงออนไลน์ซึ่งส่งผลกระทบและสร้างความเสียหายในวงกว้าง AIS ในฐานะผู้นำโครงข่ายดิจิทัลที่ครอบคลุมทั่วไทย จึงเกิดเป็นความร่วมมือครั้งสำคัญระหว่างภาคการศึกษา และภาคเอกชน ที่จะออกมาสร้างความตระหนักรู้ให้สังคม และร่วมกันสร้างองค์ความรู้เพื่อให้คนไทยเท่าทันภัยไซเบอร์มากขึ้น
ที่ผ่านมา AIS มีโครงการที่ให้ความรู้ด้านดิจิทัลอย่าง ‘อุ่นใจไซเบอร์’ เพียงแต่เมื่อมีหลักสูตรให้ความรู้แล้ว จะรู้ได้อย่างไรว่าคนไทยหรือผู้ที่เข้ามาเรียนมีเกราะป้องกันภัยไซเบอร์เพิ่มขึ้นแค่ไหน? นี่คือจุดเริ่มต้นของการต่อยอดสู่การวัดผล ‘สุขภาวะดิจิทัล’ ที่เหมาะกับคนไทยโดยเฉพาะ
ดร.ดารุวรรณ ศรีแก้ว หรือ อ.กุ้ง หัวหน้าโครงการวิจัยและพัฒนาดัชนีชี้วัดสุขภาวะดิจิทัล มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าธนบุรี (มจธ.) ให้ข้อมูลว่า "หลังจากที่เราทำหลักสูตร ‘อุ่นใจไซเบอร์’ ไปได้ระยะหนึ่ง ก็เกิดคำถามขึ้นมาว่า เราจะรู้ได้อย่างไรว่าคนไทยที่เรียนไปแล้ว หรือคนที่ยังไม่ได้เรียน มีระดับสุขภาวะดิจิทัลอยู่ตรงไหน? และจะวัดผลความสำเร็จได้อย่างไร?"
เมื่อเป็นเช่นนั้น ทีมวิจัยและ AIS จึงได้เริ่มมองหาเครื่องมือวัดผลที่มีอยู่ แต่กลับพบ "ช่องว่าง" ครั้งใหญ่ นั่นคือ ยังไม่มีแบบวัดมาตรฐานใดที่ครอบคลุมและเหมาะสมกับบริบทของคนไทยโดยเฉพาะ แม้แต่ในระดับสากลก็ยังหาเครื่องมือที่ตอบโจทย์ได้ครบถ้วนได้ยาก
รวม "ศาสตร์" และ "ศิลป์" สร้างเครื่องมือเพื่อคนทุกวัย
เป้าหมายที่ชัดเจนจึงเกิดขึ้น นั่นคือการพัฒนา "มาตรฐานการวัดผลสุขภาวะดิจิทัลฉบับแรกของประเทศไทย" ขึ้นมา ด้วยการศึกษาแบบทดสอบจากทั้งในยุโรป สหรัฐอเมริกา รวมถึงในเอเชีย ร่วมกับผู้เชี่ยวชาญกว่า 60 คนจาก 5 สาขา เพื่อร่วมกันกำหนดกรอบแนวคิดออกมาเป็นแบบทดสอบ 7 ด้าน 27 ตัวชี้วัด รวมข้อคำถามทั้งสิ้น 103 ข้อ
แบบวัดจะแบ่งระดับสุขภาวะดิจิทัลออกเป็น 3 ระดับคือ:
1.ระดับต้องพัฒนา (Improvement): กลุ่มที่ยังต้องเสริมสร้างความรู้และทักษะอีกมาก
2.ระดับพื้นฐาน (Basic): กลุ่มที่มีความรู้ความเข้าใจในระดับมาตรฐาน สามารถใช้ชีวิตบนโลกดิจิทัลได้
3.ระดับสูง (Advanced): กลุ่มที่มีความรู้ความเข้าใจเป็นอย่างดี สามารถใช้ชีวิตได้อย่างสร้างสรรค์และพร้อมช่วยเหลือผู้อื่นได้
ความท้าทายที่สุดของการพัฒนาแบบวัดนี้คือ ต้องทำให้คนทุกเพศทุกวัยสามารถเข้าใจและทำแบบทดสอบได้ ไม่ว่าจะเป็นผู้ที่มีความรู้ด้านดิจิทัลอยู่แล้ว หรือแม้แต่ชาวบ้านทั่วไปก็ตาม
"เราต้องออกแบบภาษาและคำถามให้เป็นกลางที่สุด เด็กอายุ 10 ขวบอ่านแล้วต้องเข้าใจ ในขณะที่ผู้สูงอายุก็ต้องรู้สึกว่านี่คือเรื่องของเขา ไม่ใช่ศัพท์เทคนิคที่ไกลตัวหรือภาษาที่ทันสมัยจนเข้าไม่ถึง"
หลังจากคิดค้นจนสำเร็จออกมาเป็น Digital Health Check หรือระบบเช็กสุขภาวะดิจิทัลเพื่อรู้ทันภัยไซเบอร์ ก็ได้เปิดให้ประชาชนเข้ามาทดสอบอย่างต่อเนื่องในช่วง 2 ปีที่ผ่านมา และนำผลทดสอบมาวิเคราะห์เป็น “ดัชนีชี้วัดสุขภาวะดิจิทัล” (Thailand Cyber Wellness Index - TCWI) ซึ่งผลตอบรับชี้ว่าเป็นแบบทดสอบที่เข้าใจง่าย แต่ขณะเดียวกันก็มีคำถามที่ลึกและกระตุ้นให้เกิดการฉุกคิดได้เป็นอย่างดี
“สิ่งที่ประทับใจคือ มีนักศึกษาปริญญาตรีที่เรียนวิชาเอกคอมพิวเตอร์ได้เข้ามาทำแบบทดสอบนี้ แล้วพบว่ามีหลายสิ่งที่พวกเขาไม่เคยรู้มาก่อน สิ่งนี้แสดงให้เห็นว่าสิ่งที่ทุกคนคิดว่ารู้ อาจจะไม่ใช่ทั้งหมด และกลายเป็นประโยชน์ที่สร้างความตระหนักรู้ถึงภัยที่อยู่ใกล้ตัวกว่าที่คิด”
สร้างภูมิคุ้มกันไซเบอร์ให้สังคมไทย
ปัจจุบัน ผลการทดสอบของ TCWI ได้ถูกนำไปใช้ประโยชน์แล้ว โดย กระทรวงศึกษาธิการ นำไปใช้เพื่อระบุกลุ่มเสี่ยงในเด็กและเยาวชน พร้อมนำหลักสูตรเข้าไปเสริมในโรงเรียน ขณะที่ กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ (พม.) ก็ให้ความสนใจในการนำไปดูแลกลุ่มผู้สูงอายุ ซึ่งเป็นเป้าหมายหลักของมิจฉาชีพ
ทว่าเป้าหมายสูงสุดที่ อ.กุ้ง อยากไปให้ถึง คือการนำเครื่องมือนี้เข้าไปให้ถึงคนทุกกลุ่ม ไม่ใช่แค่ในโรงเรียนหรือองค์กร แต่รวมถึงชาวบ้านทั่วไป กำนัน ผู้ใหญ่บ้าน และกลุ่มผู้ต้องการความช่วยเหลือพิเศษ เพื่อให้ทุกคนในสังคมไทยมีภูมิคุ้มกันทางไซเบอร์อย่างทั่วถึง
นี่คือที่มาของการต่อยอดโครงการ TCWI ที่จะเกิดขึ้นในอนาคต ไม่ว่าจะเป็นการพัฒนาแบบทดสอบสู่ Adaptive Test ที่สามารถประเมินผู้ใช้งานได้อย่างรวดเร็วและแม่นยำภายในไม่กี่นาที ซึ่งจะช่วยให้ทุกคนเข้าถึงการทดสอบได้ง่ายและสะดวกขึ้น
สำหรับผู้ที่สนใจรายละเอียดของดัชนีชี้วัดสุขภาวะทางดิจิทัล สามารถเข้าไปดูข้อมูลเพิ่มเติม หรือทำแบบทดสอบสุขภาวะดิจิทัลได้ที่: https://sustainability.ais.co.th/th/sustainability-projects/thailands-cyber-wellness-index
