ให้ตายเถิดครับ ผมเพิ่งรู้จักดาราสาวสุดเซ็กซี่ Angelina Jolie เมื่อสองเดือนมานี้เอง เล่าให้ใครฟัง ก็มีแต่คนขำทำหน้าประหลาดคล้ายเป็นนัยถามว่าผมไปอยู่หลังเขาที่ไหนมานาน เธอน่ะดังมาตั้งนานแล้วย่ะ ทำไมผมเพิ่งมารู้จัก หากสอบวัดความรู้รอบตัวด้านดาราไทยและฝรั่งแล้ว ผมคงจะเดินคอตกออกมาจากห้องสอบเพราะทำไม่ได้สักข้อเป็นแน่
นี่เป็นหนึ่งในความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นในภาคเรียนนี้ เวลานี้เหลืออีกเพียงสองสัปดาห์ก็จะจบภาคเรียน ผมย้อนกลับไประลึกว่า เทอมที่ผ่านมานี้มีอะไรใหม่เกิดขึ้นกับชีวิตและความคิดของผมมากจริงๆ
นอกจากเรื่องตื่นเต้นส่วนตัวที่ได้รู้จักชื่อของดาราสาว Angelina Jolie ที่ต่อไปจะทำให้ไม่อายเมื่อต้องสนทนากับคนอื่นแล้ว ในเรื่องชีวิตความเป็นอยู่ที่เมืองนอก ผมชักจะรักมหานครนิวยอร์กที่เคยเกลียดนักเกลียดหนามากขึ้นกว่าแต่ก่อน เมืองนี้ไม่ธรรมดาและน่าค้นหาดังที่หลายคนบอกกล่าวจริงๆ ในเรื่องการเรียน ผมได้รู้ว่าผมชอบและอยากเรียนอะไร วิชาด้านการบริหารราชการและความสัมพันธ์ระหว่างประเทศที่ผมกำลังเรียนอยู่นั้นกว้างขวางยิ่งนัก จึงจำเป็นที่ต้องเฉพาะเจาะจงศึกษาด้านใดด้านหนึ่งเป็นพิเศษให้รู้ดี
ด้วยผมเป็นคนคิดมาก และมักสับสนกับสิ่งที่ตัวเองเรียนและอยากจะเป็น ในทีแรก ผมตั้งใจมาศึกษาเรื่องนโยบายสิ่งแวดล้อมเพียงอย่างเดียว แต่เมื่อได้เรียนได้อ่านได้เห็นอะไรมากขึ้น ก็ทำให้รู้สึกว่าสิ่งที่เรียกความสนใจไปจากผมมากกว่าก็คือ แนวคิดด้านการพัฒนาที่ยั่งยืน หรือที่ฝรั่งเขาพูดกันคุ้นหูเราว่า Sustainable Development ที่รวบเอาความรู้จากสาขาวิชาต่างๆ โดยเฉพาะประเด็นด้านสิ่งแวดล้อมที่ผมสนใจเป็นทุนเดิมเข้าไปเป็นส่วนสำคัญ
รายงาน Brundtland Report ของคณะกรรมการโลกด้านสิ่งแวดล้อมและการพัฒนา (World Commission on Environment and Development, WCED) ให้ความหมายของการพัฒนาที่ยั่งยืนว่าเป็น “การพัฒนาเพื่อความจำเป็นในวันนี้ โดยไม่มีผลกระทบต่อความสามารถในการดำรงชีวิตของคนรุ่นหน้า” หากพูดในเชิงเศรษฐศาสตร์แล้ว ก็คือการคิดถึงต้นทุนเรื่องสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติเพิ่มเข้าไปในมูลค่าของผลผลิตนั่นเอง
ถือว่าเป็นโอกาสที่ผมไม่ได้เกิดเร็วเกินไป คนรุ่นก่อนหน้ามักมีใจปฏิปักษ์กับคำว่า “พัฒนา” โดยเฉพาะในกรอบความคิดอเมริกันที่เข้ามีอิทธิพลในเมืองไทยเมื่อพ่อยังหนุ่ม ผมจึงสามารมเชื่อมโยงความเชื่อกับแนวคิดด้านการพัฒนาได้อย่างสนิทใจ เวลาที่ผ่านไปและเนื้อหาของวิชาที่เกี่ยวกับการออกนโยบายทำให้ผมเป็นคนมองโลกในแง่ดี ผมเชื่อมั่นอย่างแรงกล้าว่าโลกและสังคมของเราจะสดใส และดีขึ้นเรื่อยๆ
ที่ผมพูดต่อยหอยมานี้ ก็เพื่อจะบอกว่าเพราะความสนใจในเรื่องการพัฒนานี่เอง ที่ทำให้ผมได้รู้ว่ามีดาราชื่อ Angelina Jolie กับเขาด้วย และผมยังได้รู้จักเธอมากกว่าไปกว่าดาราดังธรรมดาคนหนึ่ง
เมื่อปลายเดือนกันยายนที่ผ่านมา อาจารย์แซ่บ “Jeffery Sachs” ที่ผมลงเรียนด้วยในเทอมนี้เขาดังระเบิด ได้ออก MTV สถานีโทรทัศน์บันเทิงยักษ์ใหญ่ของอเมริกาที่เรารู้จักกันดี ผู้ช่วยสอนส่งอีเมล์มาบอกนักเรียนทุกคนในชั้นว่า หากใครมีเวลาว่างให้เปิด MTV ดูอาจารย์ของเราเคียงคู่กับดาราสาวสุดสวยอย่าง Angelina Jolie ในรายการที่จะมีเนื้อหาเกี่ยวข้องกับวิชา “คนกับสิ่งแวดล้อม และการพัฒนาที่ยั่งยืน” ที่เรากำลังเรียนอยู่
รายการ MTV ที่อาจารย์แซ่บของผม กับดาราสาว Angelina Jolie เป็นสองพิธีกรหลักนั้นมีชื่อว่า The Diary of Angelina Jolie and Dr. Jeffrey D. Sachs” รายการนี้เป็นหนึ่งในโครงการ Think MTV ซึ่งมุ่งหมายในการเป็นสื่อให้เยาวชนที่เป็นผู้ชมหลักของสถานี MTV นั้น มีความตระหนักถึงเรื่องราวรอบตัว ตั้งแต่เรื่องการพัฒนาที่ยั่งยืนโดยเฉพาะในประเทศที่ยากจนอย่างแอฟริกา และปัญหาสังคมต่างๆ ตั้งแต่เรื่องการมีเพศสัมพันธ์ครั้งแรก ไปจนถึงความสัมพันธ์กุ๊กกิ๊กระหว่างหนุ่มสาว
ผมไม่ได้มีโอกาสชมรายการดังกล่าวเมื่อออกอากาศครั้งแรกตั้งแต่เมื่อสองสามเดือนก่อน แต่ก็ได้ติดตามเสมอมา เพราะอดทึ่งในตัวอาจารย์แซ่บเขาไม่ได้ว่า เหตุใดจึงสามารถก้าวออกจากโลกอันเคร่งเครียดของวิชาการไปสู่อีกโลกหนึ่งของวงการบันเทิงได้อย่างเนียนอย่างนี้ ในขณะเดียวกันก็ยังยึดมั่นอยู่ในอุดมการณ์และความเชื่อที่จะส่งเสริมแนวคิดการพัฒนาที่ยั่งยืน โดยเฉพาะการกำจัดปัญหาความยากจนสุดขั้นในประเทศแอฟริกา
จนกระทั่งเมื่อต้นสัปดาห์ก่อน ทาง Earth Institute ของมหาวิทยาลัย จัดฉายรายการดังกล่าวพร้อมกับเสวนาเรื่องสื่อสารมวลชนกับการพัฒนาที่ยั่งยืน ขึ้นในบริเวณมหาวิทยาลัย จึงทำให้ผมได้มีโอกาสไปดูรายการที่มีคนพูดถึงกันมาก แม้กระทั่งนักเศรษฐศาสตร์ด้านการพัฒนารางวัลโนเบลชื่อดังอย่าง Amartya Sen ยังเอ่ยถึงด้วยน้ำเสียงชื่นชมเมื่อเดือนก่อนที่เขาเดินทางมาพูดที่มหาวิทยาลัย
รายการ The Diary of Angelina Jolie and Dr. Jeffrey D. Sachs นี้ มีสามตอนต่อกัน โดยอาจารย์แซ่บพา Angelina ขึ้นเครื่องบินไปยังประเทศเคนยา และอธิบายให้ฟังถึงสาเหตุที่ประเทศแอฟริกาจะต้องประสบกับปัญหาของความยากจนสุดขั้น ที่ประชาชนส่วนใหญ่มีชีวิตอยู่บนรายได้น้อยกว่าหนึ่งดอลลาร์ต่อวัน ในรายการช่วงแรกฉายภาพเด็กผอมพุงป่องเล็กแกร็น สภาพโรงพยาบาลที่ผู้ป่วยต้องแบ่งเตียงกันนอน คนเป็นมาลาเรีย นอนกับคนเป็นโรคอหิวาห์ ที่พื้นมีเลือดที่ยังไม่ได้เช็ดถูออก เพราะไม่มีน้ำใช้ ในห้องซักผ้ามีเสื้อผ้าใช้แล้วกองพะเนิน นอกตึกมีรถพยาบาลไม่มีล้อ ฝุ่นเกรอะ ภาพตัดฉายไปอีกบ้านหนึ่งที่เหล่าผู้หญิงต้องเดินหลายกิโลเพื่อไปหาบน้ำมากินมาใช้ สิทธิสตรีอยู่ในขั้นแย่ เพราะผู้หญิงและเด็กต้องถูกใช้เป็นแรงงาน (เช่นต้องออกไปหาบน้ำ) คนติดโรคต่างๆ มากมาย โดยเฉพาะมาลาเรีย เอดส์ และอหิวาตกโรค
สองตอนต่อมาอาจารย์แซ่บพา Angelina ไปยังอีกหมู่บ้านหนึ่งที่มีชื่อว่าซารี่ (Sauri) ในประเทศเคนยา ซึ่งเป็นหมู่บ้านตัวอย่างที่ได้รับการสนับสนุนจาก Earth Institute สถาบันวิจัยสหสาขาที่เป็นหน้าเป็นตาของมหาวิทยาลัย เพื่อแสดงให้เห็นว่าปัญหาที่เกิดขึ้นเหล่านี้สามารถแก้ไขได้อย่างจริงจัง หากได้รับการสนับสนุนทางการเงิน และเทคนิคเพียงพอ รวมทั้งมีเป้าหมายและระยะเวลาที่ชัดเจน นี่เป็นหนึ่งในเนื้อหาสาระหลักของเป้าหมายการพัฒนาแห่งสหัสวรรษ (Millennium Development Goals) ซึ่งเป็นแนวคิดหลักของการพัฒนาระหว่างประเทศในปัจจุบัน
ที่หมู่บ้านซารี่ แต่ละครัวเรือนได้รับการแจกจ่ายมุ้งที่เคลือบไปด้วยยาฆ่ายุง ที่นอกจากจะป้องกันยุงไม่ไห้กัดแล้ว ยังฆ่ายุงที่มาเกาะบนมุ้งนั้นด้วย นี่เป็นการตัดตอนพาหะโรคมาเลเรียอย่างง่ายๆ ที่โรงเรียน เด็กๆ ได้รับการศึกษาฟรี และมีอาหารกลางวันกิน ในหมู่บ้านมีคลินิกที่ได้รับการออกแบบก่อสร้างโดยชาวบ้านเอง มีน้ำใช้ มีห้องน้ำที่สะอาด ต่อมาภาพตัดไปยังพื้นที่ทำเกษตรกรรม ที่ใช้ประโยชน์จากความก้าวหน้าทางเทคโนโลยีและการวิจัยทางการเกษตร ชาวบ้านได้รับปุ๋ยและความแนะนำให้ปลูกพืชตระกูลถั่วเพื่อที่จะเพิ่มปริมาณไนโตรเจนในดิน รวมทั้งได้รับพันธุ์ข้าวโพดที่ให้ผลผลิตมากกว่า เมื่อสิ้นฤดู ชาวบ้านออกมาบอกว่าได้รับผลผลิตมากกว่าปีก่อนกว่าสองเท่า และพวกเขามีความกินดีอยู่ดีอย่างเห็นได้ชัด
รายการของ MTV นี้ เขาทำได้ดีประทับใจจริงๆ สามารถนำเอาแนวคิดเรื่องการพัฒนาที่อาจฟังดูแล้วไม่น่าสนใจและห่างไกล มาเล่าให้ผู้ชมซึ่งโดยมากเป็นวัยรุ่นด้วยภาษาง่ายๆ ให้ภาพชัดเจน เมื่อได้ดูแล้ว ผมรู้สึกเชื่อมโยงกับประเทศอันไกลลี้ลับอย่างแอฟริกาได้อย่างไม่น่าเชื่อ ผมแอบหันกลับไปมองผู้ชมที่ตาเขม็งจ้องไปที่เวทีหน้าห้องประชุม เห็นรอยยิ้มและการพยักหน้าคล้ายแสดงความเข้าใจกับเหตุการณ์ที่เกิดขึ้น ผมตื่นเต้นกับรายการของ MTV รายการนี้มากๆ และยอมรับว่า MTV ได้ทำให้ทัศนคติของผมต่อสื่อฯ โดยเฉพาะสื่อด้านบันเทิงที่ผมมีอยู่ดีขึ้นมาก
สำหรับผมแล้ว อาจารย์แซ่บไม่ได้เป็นเพียงแค่นักวิชาการที่มีผลงานการศึกษาวิจัยมากมายและเป็นที่ยอมรับ หากยังเป็น “คนดัง” ที่มีแฟนคลับ สามารถติดต่อสื่อสารทางความคิดกับสาธารณชนทั่วไปได้ดีอย่างไม่น่าเชื่อว่าสิ่งเหล่านี้จะรวมอยู่ในคนเดียวกันได้อย่างลงตัวถึงขนาดนี้ ในขณะเดียวกัน ผมก็มีความชื่นชมดาราสาวอย่าง Angelina Jolie อย่างมาก เพราะคำพูดของเธอในรายการดังกล่าวเป็นคำพูดที่ฟังแล้วรู้สึกได้ว่าเป็นความรู้สึกที่ออกมาจากก้นบึ้งของหัวใจ มากกว่าบทโทรทัศน์ที่ผู้จัดทำเขียนมาให้ เธอเป็นดาราไม่กี่คนที่มุ่งหวังทำประโยชน์ให้กับสังคมในทางสร้างสรรค์ สมแล้วที่เธอได้รับหน้าที่ UN Goodwill Ambassador ผมอยากให้มีดาราคิดดี พูดดี ทำดี เช่นนี้ในเมืองไทยมากๆ
ผมบังเอิญได้นั่งใกล้สาวหน้าตาจิ้มลิ้มคนหนึ่ง ผมชวนเธอคุยก็ได้ความว่าเธอกำลังเรียนปริญญาเอกสาขาสังคมวิทยาอยู่ และกำลังสนใจทำวิจัยในเรื่องทัศนคติของผู้คนต่อการพัฒนาที่ยั่งยืน ผมเล่าให้เธอฟังว่า เรื่องการพัฒนานั้นมีการพูดถึงกันมากในประเทศไทยของผม แต่โดยส่วนใหญ่แล้วจะเป็นไปในทางที่ไม่ดี การพัฒนาถูกนำมาผูกโยงกับความล้มเหลวทางจิตวิญญาณ วัฒนธรรม และศาสนา ผมบอกเธอว่าทัศนคติเช่นนี้คงเป็นไปในทางคล้ายๆ กันในประเทศกำลังพัฒนาอื่นๆ ที่ได้รับอิทธิพลความคิดทางการพัฒนาจากโลกตะวันตก โดยเฉพาะสหรัฐอเมริกาในยุคสงครามเย็น ที่รัฐบาลเขาเห็นว่าภูมิศาสตร์การเมืองระหว่างประเทศนั้นเป็นผลประโยชน์แห่งชาติที่จะต้องอยู่ในความควบคุม
เราคุยกันว่าแนวคิดด้านการพัฒนาในปัจจุบันนั้นเริ่มมีแนวโน้มเป็นกระแสแฟชั่นมากขึ้น โดยเป็นแนวคิดที่สามารถทำให้คนส่วนใหญ่คล้อยตามได้ง่าย เธอเห็นพ้องกับผมว่า การที่ MTV นำอาจารย์แซ่บ และ Angelina Jolie มาทำรายการเชิงสารคดีด้วยกันครั้งนี้ นับว่าเป็นเรื่องใหม่ที่ไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อน เป็นเรื่องที่น่าสนใจว่าแนวคิดเรื่องการพัฒนาที่ยั่งยืนจะก้าวไปในทางใดในอนาคต ดูเหมือนว่าคนตะวันตก โดยเฉพาะอเมริกันที่ได้รับการศึกษาจะเบื่อหน่ายต่อการเมืองภายในจะหันมาสนใจเรื่องระหว่างประเทศในทางสันติภาพมากขึ้นกว่าเรื่องสงครามในอิรัก
ก่อนจะจากกัน ผมเล่าให้เธอฟังถึงประเทศไทยอันเป็นที่รักของผมว่าเราก็มีแนวคิดด้านการพัฒนาที่ยั่งยืนที่ลึกซึ้ง และเป็นได้ ไม่ผิดอะไรจากสิ่งที่โคฟี่ อันนัน เลขายูเอ็นฯ อาจารย์แซ่บ และนักคิดตะวันตกอื่นๆ กำลังพยายามทำให้เกิดผลจริงในประเทศแถบแอฟริกาเลย ผมเล่าให้นักศึกษาปริญญาเอกสาวคนนี้ฟังถึงแนวคิดเรื่องเศรษฐกิจพอเพียงที่เน้นการพัฒนาอย่างพอดี รวมถึงทฤษฎีใหม่ที่เป็นแนวคิดทางการพัฒนาทางเกษตรโดยแบ่งพื้นที่ใช้สอยออกเป็นส่วนต่างๆ เน้นให้ครัวเรือนสามารถพึ่งพาตนเองได้ เธอทำท่าสนใจมาก ผมขออีเมล์เธอ และบอกว่าจะหาข้อมูลส่งไปให้อ่าน
ผมภูมิใจว่าโครงการในพระราชดำริ บนพื้นฐานของทฤษฎีใหม่ของพระเจ้าอยู่หัวนั้น ได้รับความสนใจจากฝรั่งทุกคนที่ผมได้คุยด้วย แต่สิ่งที่ผมอยากจะเห็นให้มากกว่านี้ก็คือการที่รัฐบาลและหน่วยราชการที่เกี่ยวข้องนั้นให้ความสำคัญต่อการปฏิบัติด้วยความจริงใจ โดยนำเป็นแนวคิดหลักของยุทธศาสตร์ด้านการพัฒนาระดับชาติ มีงบประมาณสนับสนุนที่เพียงพอ และมีแผนการที่มีเป้าหมาย และกำหนดขอบข่ายเวลาให้ชัดเจน มิใช่เพียงแต่บอกว่าเป็นทฤษฎีที่ดีที่ทำได้ ควรจะทำ แต่ไม่ยอมทำในระดับที่กว้างขวาง และมิได้มีการสนับสนุนในเชิงระบบและสถาบันเพียงพอ
ผมดีใจและมีความหวัง โดยเฉพาะในเวลานี้มีเรื่องดีๆ เกี่ยวกับความเป็นไปในการน้อมรับเอากระแสพระราชดำริด้านการพัฒนาที่ยั่งยืนเข้ามาให้ตัวเองได้ยิ้มอยู่เรื่อยๆ แม้ว่าจะเป็นเรื่องเล็กๆ ก็ตาม ยกตัวอย่างเช่น ที่สมาคมนักเรียนเก่าวชิราวุธวิทยาลัย ที่ผมเป็นสมาชิกนั้น ได้เริ่มโครงการศูนย์ภูมิรักษ์ธรรมชาติ ขึ้นที่บ้านท่าด่าน จังหวัดนครนายกมาสักระยะหนึ่งแล้ว ทางสมาคมฯ ตั้งเป้าหมายให้เป็นสถานที่แสดงโครงการในพระราชดำริ ภายใต้แนวคิดและทฤษฎีของพระองค์ท่านอย่างเป็นรูปธรรมชัดเจน ศูนย์ภูมิรักษ์ธรรมชาติน่าจะพิสูจน์ให้เห็นจริงว่าเป็นสิ่งที่ทำได้ และทำได้ทันทีหากตั้งใจและให้ความสำคัญ ผมหาข้อมูลทางอินเทอร์เน็ตก็พบว่าเรื่องการจัดพื้นที่สาธิตนี้ไม่ใช่เรื่องใหม่ สำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ (กปร.) ได้ทำมาสักระยะหนึ่งแล้ว แต่ก็เป็นนิมิตหมายอันดีที่จะมีองค์กรอื่นๆ เห็นด้วยและช่วยกันทำ
ผมยังได้รับทราบอีกว่าสถาบันการศึกษาทั่วประเทศได้ทำการทดลองแนวคิดการเกษตรตามทฤษฎีใหม่ด้วยเช่นกัน ผลการทดลองและวิจัยส่วนใหญ่พิสูจน์แล้วให้เห็นว่านี่เป็นทางออกของพัฒนาการด้านการเกษตร อันจะนำไปสู่การเศรษฐกิจพอเพียงดังที่หลายคนคาดหวัง
เป้าหมายต่อไปของสมาคมฯ น่าจะหาหมู่บ้านใกล้เคียง และพยายามส่งเสริมให้ชาวบ้านน้อมรับกระแสพระราชดำริเรื่องทฤษฎีใหม่มาทำอย่างเต็มรูปแบบ อย่างน้อยก็เพื่อเป็นตัวอย่างให้รัฐบาลเห็นว่า เรื่องนี้เป็นเรื่องทำได้ และควรจะทำอย่างจำเป็น เร่งด่วน และเต็มกำลัง
อีกเรื่องหนึ่งที่ผมตื่นเต้นดีใจก็คือ เมื่อวันก่อน “แพม” อดีตเชียร์ลีดเดอร์จุฬาฯ สาวสวยนักเรียนทุนฟุลไบรท์ ที่ขณะนี้กำลังเรียนปริญญาโทอยู่ที่ Fletcher เล่าให้ฟังว่า เธออยากกลับไปทำงานด้านการศึกษาเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน เธอจะจัดโครงการสอนเด็กตัวเล็กๆ ให้รับทราบโครงการในพระราชดำริของพระเจ้าอยู่หัว ผมทึ่งว่าแพมเป็นเด็กโรงเรียนนานาชาติที่พูดไทยไม่ชัด แต่เธอกลับเห็นของดีของไทย เธอบอกว่าแนวคิดด้านการพัฒนาของในหลวงนี้ลึกซึ้งและเป็นจริงมาก
ผมยังคิดหวังต่อไปว่าสื่อฯ น่าจะมีบทบาทสำคัญ โดยในเฉพาะในการเป็นตัวกลางที่ทำให้แนวคิดด้านการพัฒนาของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ เรื่องทฤษฎีใหม่ อยู่ในความสนใจและใกล้ชิดประชาชนทั่วไปอย่างชัดแจ้งและชัดเจน หากทุกคนเข้าใจแนวคิดอันก้าวหน้าและทำได้เรื่องนี้แล้ว นอกจากจะมีหน้าที่ในการ “ตีแผ่ความจริง” แต่อย่างเดียว สื่อบันเทิงอย่าง MTV ได้เริ่มสิ่งดีๆ ขึ้น และไม่ใช้เรื่องเสียหายที่วงการสื่อสารมวลชลของไทยจะเอาตามเป็นแบบอย่าง
เพื่อนรุ่นน้องคนหนึ่งเคยเอ่ยให้ผมฟังว่า ปัญหาด้านความยากจนของไทยนั้นสลับซับซ้อนกว่าของประเทศแอฟริกาซึ่งอยู่ในความยากจนแบบเต็มขั้นมาก อย่างไรก็ดี ผมเชื่อว่าแม้จะซับซ้อนแค่ไหน หากทุกฝ่ายตั้งแต่รัฐบาล นักวิชาการ นักปฏิบัติ เรื่อยไปถึงคนไทยทุกคนเข้าใจและน้อมรับแนวพระราชดำริเรื่องเศรษฐกิจพอเพียงและทฤษฎีใหม่เป็นหลักคิดสำคัญในการพัฒนาประเทศ
ดูเหมือนว่าเรามีเครื่องมือในเรื่องการพัฒนาเพื่อให้พ้นจากความยากจน ขาดอยู่แต่เพียงว่ายังไม่มีการส่งเสริมให้ประชาชน โดยเฉพาะที่อยู่ในภาคเกษตรกรรมใช้เครื่องมือนั้นอย่างกว้างขวางและจริงจังเท่านั้น
เมื่อถึงเวลานั้น ประเทศไทยที่อยู่ได้อย่างยั่งยืนก็คงไม่ห่างไกลความจริง
หมายเหตุ อ่านรายละเอียด และชมรายการ The Diary of Angelina Jolie and Dr. Jeffrey D. Sachs ได้ที่ http://www.mtv.com/thinkmtv/features/global/diary/angelina_jolie
โครงการศูนย์ภูมิรักษ์ธรรมชาติ ของสมาคมนักเรียนเก่าวชิราวุธวิทยาลัย ฯ http://www.ovonline.net/pumirak.html
นี่เป็นหนึ่งในความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นในภาคเรียนนี้ เวลานี้เหลืออีกเพียงสองสัปดาห์ก็จะจบภาคเรียน ผมย้อนกลับไประลึกว่า เทอมที่ผ่านมานี้มีอะไรใหม่เกิดขึ้นกับชีวิตและความคิดของผมมากจริงๆ
นอกจากเรื่องตื่นเต้นส่วนตัวที่ได้รู้จักชื่อของดาราสาว Angelina Jolie ที่ต่อไปจะทำให้ไม่อายเมื่อต้องสนทนากับคนอื่นแล้ว ในเรื่องชีวิตความเป็นอยู่ที่เมืองนอก ผมชักจะรักมหานครนิวยอร์กที่เคยเกลียดนักเกลียดหนามากขึ้นกว่าแต่ก่อน เมืองนี้ไม่ธรรมดาและน่าค้นหาดังที่หลายคนบอกกล่าวจริงๆ ในเรื่องการเรียน ผมได้รู้ว่าผมชอบและอยากเรียนอะไร วิชาด้านการบริหารราชการและความสัมพันธ์ระหว่างประเทศที่ผมกำลังเรียนอยู่นั้นกว้างขวางยิ่งนัก จึงจำเป็นที่ต้องเฉพาะเจาะจงศึกษาด้านใดด้านหนึ่งเป็นพิเศษให้รู้ดี
ด้วยผมเป็นคนคิดมาก และมักสับสนกับสิ่งที่ตัวเองเรียนและอยากจะเป็น ในทีแรก ผมตั้งใจมาศึกษาเรื่องนโยบายสิ่งแวดล้อมเพียงอย่างเดียว แต่เมื่อได้เรียนได้อ่านได้เห็นอะไรมากขึ้น ก็ทำให้รู้สึกว่าสิ่งที่เรียกความสนใจไปจากผมมากกว่าก็คือ แนวคิดด้านการพัฒนาที่ยั่งยืน หรือที่ฝรั่งเขาพูดกันคุ้นหูเราว่า Sustainable Development ที่รวบเอาความรู้จากสาขาวิชาต่างๆ โดยเฉพาะประเด็นด้านสิ่งแวดล้อมที่ผมสนใจเป็นทุนเดิมเข้าไปเป็นส่วนสำคัญ
รายงาน Brundtland Report ของคณะกรรมการโลกด้านสิ่งแวดล้อมและการพัฒนา (World Commission on Environment and Development, WCED) ให้ความหมายของการพัฒนาที่ยั่งยืนว่าเป็น “การพัฒนาเพื่อความจำเป็นในวันนี้ โดยไม่มีผลกระทบต่อความสามารถในการดำรงชีวิตของคนรุ่นหน้า” หากพูดในเชิงเศรษฐศาสตร์แล้ว ก็คือการคิดถึงต้นทุนเรื่องสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติเพิ่มเข้าไปในมูลค่าของผลผลิตนั่นเอง
ถือว่าเป็นโอกาสที่ผมไม่ได้เกิดเร็วเกินไป คนรุ่นก่อนหน้ามักมีใจปฏิปักษ์กับคำว่า “พัฒนา” โดยเฉพาะในกรอบความคิดอเมริกันที่เข้ามีอิทธิพลในเมืองไทยเมื่อพ่อยังหนุ่ม ผมจึงสามารมเชื่อมโยงความเชื่อกับแนวคิดด้านการพัฒนาได้อย่างสนิทใจ เวลาที่ผ่านไปและเนื้อหาของวิชาที่เกี่ยวกับการออกนโยบายทำให้ผมเป็นคนมองโลกในแง่ดี ผมเชื่อมั่นอย่างแรงกล้าว่าโลกและสังคมของเราจะสดใส และดีขึ้นเรื่อยๆ
ที่ผมพูดต่อยหอยมานี้ ก็เพื่อจะบอกว่าเพราะความสนใจในเรื่องการพัฒนานี่เอง ที่ทำให้ผมได้รู้ว่ามีดาราชื่อ Angelina Jolie กับเขาด้วย และผมยังได้รู้จักเธอมากกว่าไปกว่าดาราดังธรรมดาคนหนึ่ง
เมื่อปลายเดือนกันยายนที่ผ่านมา อาจารย์แซ่บ “Jeffery Sachs” ที่ผมลงเรียนด้วยในเทอมนี้เขาดังระเบิด ได้ออก MTV สถานีโทรทัศน์บันเทิงยักษ์ใหญ่ของอเมริกาที่เรารู้จักกันดี ผู้ช่วยสอนส่งอีเมล์มาบอกนักเรียนทุกคนในชั้นว่า หากใครมีเวลาว่างให้เปิด MTV ดูอาจารย์ของเราเคียงคู่กับดาราสาวสุดสวยอย่าง Angelina Jolie ในรายการที่จะมีเนื้อหาเกี่ยวข้องกับวิชา “คนกับสิ่งแวดล้อม และการพัฒนาที่ยั่งยืน” ที่เรากำลังเรียนอยู่
รายการ MTV ที่อาจารย์แซ่บของผม กับดาราสาว Angelina Jolie เป็นสองพิธีกรหลักนั้นมีชื่อว่า The Diary of Angelina Jolie and Dr. Jeffrey D. Sachs” รายการนี้เป็นหนึ่งในโครงการ Think MTV ซึ่งมุ่งหมายในการเป็นสื่อให้เยาวชนที่เป็นผู้ชมหลักของสถานี MTV นั้น มีความตระหนักถึงเรื่องราวรอบตัว ตั้งแต่เรื่องการพัฒนาที่ยั่งยืนโดยเฉพาะในประเทศที่ยากจนอย่างแอฟริกา และปัญหาสังคมต่างๆ ตั้งแต่เรื่องการมีเพศสัมพันธ์ครั้งแรก ไปจนถึงความสัมพันธ์กุ๊กกิ๊กระหว่างหนุ่มสาว
ผมไม่ได้มีโอกาสชมรายการดังกล่าวเมื่อออกอากาศครั้งแรกตั้งแต่เมื่อสองสามเดือนก่อน แต่ก็ได้ติดตามเสมอมา เพราะอดทึ่งในตัวอาจารย์แซ่บเขาไม่ได้ว่า เหตุใดจึงสามารถก้าวออกจากโลกอันเคร่งเครียดของวิชาการไปสู่อีกโลกหนึ่งของวงการบันเทิงได้อย่างเนียนอย่างนี้ ในขณะเดียวกันก็ยังยึดมั่นอยู่ในอุดมการณ์และความเชื่อที่จะส่งเสริมแนวคิดการพัฒนาที่ยั่งยืน โดยเฉพาะการกำจัดปัญหาความยากจนสุดขั้นในประเทศแอฟริกา
จนกระทั่งเมื่อต้นสัปดาห์ก่อน ทาง Earth Institute ของมหาวิทยาลัย จัดฉายรายการดังกล่าวพร้อมกับเสวนาเรื่องสื่อสารมวลชนกับการพัฒนาที่ยั่งยืน ขึ้นในบริเวณมหาวิทยาลัย จึงทำให้ผมได้มีโอกาสไปดูรายการที่มีคนพูดถึงกันมาก แม้กระทั่งนักเศรษฐศาสตร์ด้านการพัฒนารางวัลโนเบลชื่อดังอย่าง Amartya Sen ยังเอ่ยถึงด้วยน้ำเสียงชื่นชมเมื่อเดือนก่อนที่เขาเดินทางมาพูดที่มหาวิทยาลัย
รายการ The Diary of Angelina Jolie and Dr. Jeffrey D. Sachs นี้ มีสามตอนต่อกัน โดยอาจารย์แซ่บพา Angelina ขึ้นเครื่องบินไปยังประเทศเคนยา และอธิบายให้ฟังถึงสาเหตุที่ประเทศแอฟริกาจะต้องประสบกับปัญหาของความยากจนสุดขั้น ที่ประชาชนส่วนใหญ่มีชีวิตอยู่บนรายได้น้อยกว่าหนึ่งดอลลาร์ต่อวัน ในรายการช่วงแรกฉายภาพเด็กผอมพุงป่องเล็กแกร็น สภาพโรงพยาบาลที่ผู้ป่วยต้องแบ่งเตียงกันนอน คนเป็นมาลาเรีย นอนกับคนเป็นโรคอหิวาห์ ที่พื้นมีเลือดที่ยังไม่ได้เช็ดถูออก เพราะไม่มีน้ำใช้ ในห้องซักผ้ามีเสื้อผ้าใช้แล้วกองพะเนิน นอกตึกมีรถพยาบาลไม่มีล้อ ฝุ่นเกรอะ ภาพตัดฉายไปอีกบ้านหนึ่งที่เหล่าผู้หญิงต้องเดินหลายกิโลเพื่อไปหาบน้ำมากินมาใช้ สิทธิสตรีอยู่ในขั้นแย่ เพราะผู้หญิงและเด็กต้องถูกใช้เป็นแรงงาน (เช่นต้องออกไปหาบน้ำ) คนติดโรคต่างๆ มากมาย โดยเฉพาะมาลาเรีย เอดส์ และอหิวาตกโรค
สองตอนต่อมาอาจารย์แซ่บพา Angelina ไปยังอีกหมู่บ้านหนึ่งที่มีชื่อว่าซารี่ (Sauri) ในประเทศเคนยา ซึ่งเป็นหมู่บ้านตัวอย่างที่ได้รับการสนับสนุนจาก Earth Institute สถาบันวิจัยสหสาขาที่เป็นหน้าเป็นตาของมหาวิทยาลัย เพื่อแสดงให้เห็นว่าปัญหาที่เกิดขึ้นเหล่านี้สามารถแก้ไขได้อย่างจริงจัง หากได้รับการสนับสนุนทางการเงิน และเทคนิคเพียงพอ รวมทั้งมีเป้าหมายและระยะเวลาที่ชัดเจน นี่เป็นหนึ่งในเนื้อหาสาระหลักของเป้าหมายการพัฒนาแห่งสหัสวรรษ (Millennium Development Goals) ซึ่งเป็นแนวคิดหลักของการพัฒนาระหว่างประเทศในปัจจุบัน
ที่หมู่บ้านซารี่ แต่ละครัวเรือนได้รับการแจกจ่ายมุ้งที่เคลือบไปด้วยยาฆ่ายุง ที่นอกจากจะป้องกันยุงไม่ไห้กัดแล้ว ยังฆ่ายุงที่มาเกาะบนมุ้งนั้นด้วย นี่เป็นการตัดตอนพาหะโรคมาเลเรียอย่างง่ายๆ ที่โรงเรียน เด็กๆ ได้รับการศึกษาฟรี และมีอาหารกลางวันกิน ในหมู่บ้านมีคลินิกที่ได้รับการออกแบบก่อสร้างโดยชาวบ้านเอง มีน้ำใช้ มีห้องน้ำที่สะอาด ต่อมาภาพตัดไปยังพื้นที่ทำเกษตรกรรม ที่ใช้ประโยชน์จากความก้าวหน้าทางเทคโนโลยีและการวิจัยทางการเกษตร ชาวบ้านได้รับปุ๋ยและความแนะนำให้ปลูกพืชตระกูลถั่วเพื่อที่จะเพิ่มปริมาณไนโตรเจนในดิน รวมทั้งได้รับพันธุ์ข้าวโพดที่ให้ผลผลิตมากกว่า เมื่อสิ้นฤดู ชาวบ้านออกมาบอกว่าได้รับผลผลิตมากกว่าปีก่อนกว่าสองเท่า และพวกเขามีความกินดีอยู่ดีอย่างเห็นได้ชัด
รายการของ MTV นี้ เขาทำได้ดีประทับใจจริงๆ สามารถนำเอาแนวคิดเรื่องการพัฒนาที่อาจฟังดูแล้วไม่น่าสนใจและห่างไกล มาเล่าให้ผู้ชมซึ่งโดยมากเป็นวัยรุ่นด้วยภาษาง่ายๆ ให้ภาพชัดเจน เมื่อได้ดูแล้ว ผมรู้สึกเชื่อมโยงกับประเทศอันไกลลี้ลับอย่างแอฟริกาได้อย่างไม่น่าเชื่อ ผมแอบหันกลับไปมองผู้ชมที่ตาเขม็งจ้องไปที่เวทีหน้าห้องประชุม เห็นรอยยิ้มและการพยักหน้าคล้ายแสดงความเข้าใจกับเหตุการณ์ที่เกิดขึ้น ผมตื่นเต้นกับรายการของ MTV รายการนี้มากๆ และยอมรับว่า MTV ได้ทำให้ทัศนคติของผมต่อสื่อฯ โดยเฉพาะสื่อด้านบันเทิงที่ผมมีอยู่ดีขึ้นมาก
สำหรับผมแล้ว อาจารย์แซ่บไม่ได้เป็นเพียงแค่นักวิชาการที่มีผลงานการศึกษาวิจัยมากมายและเป็นที่ยอมรับ หากยังเป็น “คนดัง” ที่มีแฟนคลับ สามารถติดต่อสื่อสารทางความคิดกับสาธารณชนทั่วไปได้ดีอย่างไม่น่าเชื่อว่าสิ่งเหล่านี้จะรวมอยู่ในคนเดียวกันได้อย่างลงตัวถึงขนาดนี้ ในขณะเดียวกัน ผมก็มีความชื่นชมดาราสาวอย่าง Angelina Jolie อย่างมาก เพราะคำพูดของเธอในรายการดังกล่าวเป็นคำพูดที่ฟังแล้วรู้สึกได้ว่าเป็นความรู้สึกที่ออกมาจากก้นบึ้งของหัวใจ มากกว่าบทโทรทัศน์ที่ผู้จัดทำเขียนมาให้ เธอเป็นดาราไม่กี่คนที่มุ่งหวังทำประโยชน์ให้กับสังคมในทางสร้างสรรค์ สมแล้วที่เธอได้รับหน้าที่ UN Goodwill Ambassador ผมอยากให้มีดาราคิดดี พูดดี ทำดี เช่นนี้ในเมืองไทยมากๆ
ผมบังเอิญได้นั่งใกล้สาวหน้าตาจิ้มลิ้มคนหนึ่ง ผมชวนเธอคุยก็ได้ความว่าเธอกำลังเรียนปริญญาเอกสาขาสังคมวิทยาอยู่ และกำลังสนใจทำวิจัยในเรื่องทัศนคติของผู้คนต่อการพัฒนาที่ยั่งยืน ผมเล่าให้เธอฟังว่า เรื่องการพัฒนานั้นมีการพูดถึงกันมากในประเทศไทยของผม แต่โดยส่วนใหญ่แล้วจะเป็นไปในทางที่ไม่ดี การพัฒนาถูกนำมาผูกโยงกับความล้มเหลวทางจิตวิญญาณ วัฒนธรรม และศาสนา ผมบอกเธอว่าทัศนคติเช่นนี้คงเป็นไปในทางคล้ายๆ กันในประเทศกำลังพัฒนาอื่นๆ ที่ได้รับอิทธิพลความคิดทางการพัฒนาจากโลกตะวันตก โดยเฉพาะสหรัฐอเมริกาในยุคสงครามเย็น ที่รัฐบาลเขาเห็นว่าภูมิศาสตร์การเมืองระหว่างประเทศนั้นเป็นผลประโยชน์แห่งชาติที่จะต้องอยู่ในความควบคุม
เราคุยกันว่าแนวคิดด้านการพัฒนาในปัจจุบันนั้นเริ่มมีแนวโน้มเป็นกระแสแฟชั่นมากขึ้น โดยเป็นแนวคิดที่สามารถทำให้คนส่วนใหญ่คล้อยตามได้ง่าย เธอเห็นพ้องกับผมว่า การที่ MTV นำอาจารย์แซ่บ และ Angelina Jolie มาทำรายการเชิงสารคดีด้วยกันครั้งนี้ นับว่าเป็นเรื่องใหม่ที่ไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อน เป็นเรื่องที่น่าสนใจว่าแนวคิดเรื่องการพัฒนาที่ยั่งยืนจะก้าวไปในทางใดในอนาคต ดูเหมือนว่าคนตะวันตก โดยเฉพาะอเมริกันที่ได้รับการศึกษาจะเบื่อหน่ายต่อการเมืองภายในจะหันมาสนใจเรื่องระหว่างประเทศในทางสันติภาพมากขึ้นกว่าเรื่องสงครามในอิรัก
ก่อนจะจากกัน ผมเล่าให้เธอฟังถึงประเทศไทยอันเป็นที่รักของผมว่าเราก็มีแนวคิดด้านการพัฒนาที่ยั่งยืนที่ลึกซึ้ง และเป็นได้ ไม่ผิดอะไรจากสิ่งที่โคฟี่ อันนัน เลขายูเอ็นฯ อาจารย์แซ่บ และนักคิดตะวันตกอื่นๆ กำลังพยายามทำให้เกิดผลจริงในประเทศแถบแอฟริกาเลย ผมเล่าให้นักศึกษาปริญญาเอกสาวคนนี้ฟังถึงแนวคิดเรื่องเศรษฐกิจพอเพียงที่เน้นการพัฒนาอย่างพอดี รวมถึงทฤษฎีใหม่ที่เป็นแนวคิดทางการพัฒนาทางเกษตรโดยแบ่งพื้นที่ใช้สอยออกเป็นส่วนต่างๆ เน้นให้ครัวเรือนสามารถพึ่งพาตนเองได้ เธอทำท่าสนใจมาก ผมขออีเมล์เธอ และบอกว่าจะหาข้อมูลส่งไปให้อ่าน
ผมภูมิใจว่าโครงการในพระราชดำริ บนพื้นฐานของทฤษฎีใหม่ของพระเจ้าอยู่หัวนั้น ได้รับความสนใจจากฝรั่งทุกคนที่ผมได้คุยด้วย แต่สิ่งที่ผมอยากจะเห็นให้มากกว่านี้ก็คือการที่รัฐบาลและหน่วยราชการที่เกี่ยวข้องนั้นให้ความสำคัญต่อการปฏิบัติด้วยความจริงใจ โดยนำเป็นแนวคิดหลักของยุทธศาสตร์ด้านการพัฒนาระดับชาติ มีงบประมาณสนับสนุนที่เพียงพอ และมีแผนการที่มีเป้าหมาย และกำหนดขอบข่ายเวลาให้ชัดเจน มิใช่เพียงแต่บอกว่าเป็นทฤษฎีที่ดีที่ทำได้ ควรจะทำ แต่ไม่ยอมทำในระดับที่กว้างขวาง และมิได้มีการสนับสนุนในเชิงระบบและสถาบันเพียงพอ
ผมดีใจและมีความหวัง โดยเฉพาะในเวลานี้มีเรื่องดีๆ เกี่ยวกับความเป็นไปในการน้อมรับเอากระแสพระราชดำริด้านการพัฒนาที่ยั่งยืนเข้ามาให้ตัวเองได้ยิ้มอยู่เรื่อยๆ แม้ว่าจะเป็นเรื่องเล็กๆ ก็ตาม ยกตัวอย่างเช่น ที่สมาคมนักเรียนเก่าวชิราวุธวิทยาลัย ที่ผมเป็นสมาชิกนั้น ได้เริ่มโครงการศูนย์ภูมิรักษ์ธรรมชาติ ขึ้นที่บ้านท่าด่าน จังหวัดนครนายกมาสักระยะหนึ่งแล้ว ทางสมาคมฯ ตั้งเป้าหมายให้เป็นสถานที่แสดงโครงการในพระราชดำริ ภายใต้แนวคิดและทฤษฎีของพระองค์ท่านอย่างเป็นรูปธรรมชัดเจน ศูนย์ภูมิรักษ์ธรรมชาติน่าจะพิสูจน์ให้เห็นจริงว่าเป็นสิ่งที่ทำได้ และทำได้ทันทีหากตั้งใจและให้ความสำคัญ ผมหาข้อมูลทางอินเทอร์เน็ตก็พบว่าเรื่องการจัดพื้นที่สาธิตนี้ไม่ใช่เรื่องใหม่ สำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ (กปร.) ได้ทำมาสักระยะหนึ่งแล้ว แต่ก็เป็นนิมิตหมายอันดีที่จะมีองค์กรอื่นๆ เห็นด้วยและช่วยกันทำ
ผมยังได้รับทราบอีกว่าสถาบันการศึกษาทั่วประเทศได้ทำการทดลองแนวคิดการเกษตรตามทฤษฎีใหม่ด้วยเช่นกัน ผลการทดลองและวิจัยส่วนใหญ่พิสูจน์แล้วให้เห็นว่านี่เป็นทางออกของพัฒนาการด้านการเกษตร อันจะนำไปสู่การเศรษฐกิจพอเพียงดังที่หลายคนคาดหวัง
เป้าหมายต่อไปของสมาคมฯ น่าจะหาหมู่บ้านใกล้เคียง และพยายามส่งเสริมให้ชาวบ้านน้อมรับกระแสพระราชดำริเรื่องทฤษฎีใหม่มาทำอย่างเต็มรูปแบบ อย่างน้อยก็เพื่อเป็นตัวอย่างให้รัฐบาลเห็นว่า เรื่องนี้เป็นเรื่องทำได้ และควรจะทำอย่างจำเป็น เร่งด่วน และเต็มกำลัง
อีกเรื่องหนึ่งที่ผมตื่นเต้นดีใจก็คือ เมื่อวันก่อน “แพม” อดีตเชียร์ลีดเดอร์จุฬาฯ สาวสวยนักเรียนทุนฟุลไบรท์ ที่ขณะนี้กำลังเรียนปริญญาโทอยู่ที่ Fletcher เล่าให้ฟังว่า เธออยากกลับไปทำงานด้านการศึกษาเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน เธอจะจัดโครงการสอนเด็กตัวเล็กๆ ให้รับทราบโครงการในพระราชดำริของพระเจ้าอยู่หัว ผมทึ่งว่าแพมเป็นเด็กโรงเรียนนานาชาติที่พูดไทยไม่ชัด แต่เธอกลับเห็นของดีของไทย เธอบอกว่าแนวคิดด้านการพัฒนาของในหลวงนี้ลึกซึ้งและเป็นจริงมาก
ผมยังคิดหวังต่อไปว่าสื่อฯ น่าจะมีบทบาทสำคัญ โดยในเฉพาะในการเป็นตัวกลางที่ทำให้แนวคิดด้านการพัฒนาของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ เรื่องทฤษฎีใหม่ อยู่ในความสนใจและใกล้ชิดประชาชนทั่วไปอย่างชัดแจ้งและชัดเจน หากทุกคนเข้าใจแนวคิดอันก้าวหน้าและทำได้เรื่องนี้แล้ว นอกจากจะมีหน้าที่ในการ “ตีแผ่ความจริง” แต่อย่างเดียว สื่อบันเทิงอย่าง MTV ได้เริ่มสิ่งดีๆ ขึ้น และไม่ใช้เรื่องเสียหายที่วงการสื่อสารมวลชลของไทยจะเอาตามเป็นแบบอย่าง
เพื่อนรุ่นน้องคนหนึ่งเคยเอ่ยให้ผมฟังว่า ปัญหาด้านความยากจนของไทยนั้นสลับซับซ้อนกว่าของประเทศแอฟริกาซึ่งอยู่ในความยากจนแบบเต็มขั้นมาก อย่างไรก็ดี ผมเชื่อว่าแม้จะซับซ้อนแค่ไหน หากทุกฝ่ายตั้งแต่รัฐบาล นักวิชาการ นักปฏิบัติ เรื่อยไปถึงคนไทยทุกคนเข้าใจและน้อมรับแนวพระราชดำริเรื่องเศรษฐกิจพอเพียงและทฤษฎีใหม่เป็นหลักคิดสำคัญในการพัฒนาประเทศ
ดูเหมือนว่าเรามีเครื่องมือในเรื่องการพัฒนาเพื่อให้พ้นจากความยากจน ขาดอยู่แต่เพียงว่ายังไม่มีการส่งเสริมให้ประชาชน โดยเฉพาะที่อยู่ในภาคเกษตรกรรมใช้เครื่องมือนั้นอย่างกว้างขวางและจริงจังเท่านั้น
เมื่อถึงเวลานั้น ประเทศไทยที่อยู่ได้อย่างยั่งยืนก็คงไม่ห่างไกลความจริง
หมายเหตุ อ่านรายละเอียด และชมรายการ The Diary of Angelina Jolie and Dr. Jeffrey D. Sachs ได้ที่ http://www.mtv.com/thinkmtv/features/global/diary/angelina_jolie
โครงการศูนย์ภูมิรักษ์ธรรมชาติ ของสมาคมนักเรียนเก่าวชิราวุธวิทยาลัย ฯ http://www.ovonline.net/pumirak.html