โดย ร่มฉัตร จันทรานุกูล
ในบทความนี้ผู้เขียนอยากจะมาบอกเล่าถึงเส้นทางรถไฟสายหนึ่งที่มีความสำคัญกับจีนอย่างมาก เส้นทางรถไฟสายนี้กลายเป็นหนึ่งในเส้นทางที่ได้ถูกเปิดใช้ในปี 2022 และจีนหยิบยกขึ้นมากล่าวถึงบ่อยครั้งตามแนวทาง “นโยบายการร่วมมือหนึ่งแถบหนึ่งเส้นทาง” เส้นทางสายนี้เสมือนเป็นการตอกย้ำว่า เส้นทางสายไหมโบราณได้ถูกปลุกคืนชีพขึ้นมาอีกครั้ง เส้นทางรถไฟสายดังกล่าวคือ เส้นทางรถไฟจีนยุโรป หรือที่ภาษาจีนเรียกสั้นๆ ว่า “中欧班列” อ่านว่า จงโอวปานเรี่ย (The China-Europe railway express)
เส้นทางรถไฟจีน-ยุโรป เป็นรถไฟบรรทุกสินค้าข้ามพรมแดน ที่บริหารจัดการโดย China Railway Corporation เริ่มเปิดใช้งานในปี 2011 โดยเส้นทางรถไฟขนส่งสินค้าจากจีนไปยุโรปนี้มีความยาวทั้งหมด 10,245 กิโลเมตร ประเทศที่ทางรถไฟสายนี้ผ่านคือ จีน รัสเซีย โปแลนด์ เยอรมนี ฝรั่งเศส สเปน คาซัคสถาน เป็นต้น นับตั้งแต่รถไฟบรรทุกสินค้าจีน-ยุโรปขบวนแรก (ฉงชิ่ง-ดุยส์เบิร์ก หรือที่รู้จักกันในชื่อรถไฟระหว่างประเทศ "ฉงชิ่ง-ซินเจียง-ยุโรป") เปิดตัวในเดือน มี.ค. 2011 ทำให้หลายสิบเมืองในจีน เช่น เฉิงตู ซีอาน เจิ้งโจว อู่ฮั่น ซูโจว และกว่างโจว ทยอยเปิดตัวรถไฟตู้คอนเทนเนอร์ไปยังเมืองต่างๆ ในยุโรป
สำหรับจีนแล้วรถไฟสายนี้ถือเป็นก้าวสำคัญในการกระชับความสัมพันธ์ทางเศรษฐกิจและการค้ากับประเทศต่างๆ โดยเฉพาะประเทศในแถบเส้นทางสายไหมโบราณ รถไฟจีน-ยุโรปมีการวางเส้นทางเดินรถไฟบรรทุกสินค้าจีน-ยุโรปหลักๆ 3 สายทาง ได้แก่ เส้นทางตะวันตกและตะวันออกกลาง โดยเส้นทางตะวันตกจะวิ่งจากภาคกลางและตะวันตกของจีนออกไปยังพรมแดนที่ติดกับคาซัคสถาน เส้นทางกลางจะวิ่งจากทางเหนือของประเทศจีนผ่านพรมแดนในเขตมองโกเลียในด่านเอ้อเหลียนหาวเท้อ ออกไปทางเหนือของจีน และเส้นทางตะวันออกวิ่งจากภาคตะวันออกเฉียงเหนือของจีนผ่านชายแดนหม่านจูหลี่ชื่อในมองโกเลียในเชื่อมต่อไปยังรัสเซียและออกไปยุโรป พรมแดนนี้นับว่าเป็นอีกพรมแดนส่งสินค้าทางตอนเหนือของจีนที่สำคัญที่สุด
ในช่วง 6 เดือนแรกของปี 2023 รถไฟบรรทุกสินค้าจีนไปยุโรปมีรวม 8,641 ขบวน ซึ่งขนส่งสินค้าได้จำนวนทั้งสิ้น 936,000 ตู้คอนเทนเนอร์ และหลังจากเดือน ก.ค.ปี 2023 รถไฟบรรทุกสินค้าจีน-ยุโรป (ขบวนอี้หวู่-มาดริด) มีการเติบโตที่รวดเร็วอย่างมาก ทำให้ทั้งปี 2023 รถไฟบรรทุกสินค้าจีนไปยุโรปแตะที่ 10,000 ขบวน และจากการเปิดเผยของ China State Railway Group Co., Ltd. รายงานว่าตั้งแต่เดือน ม.ค.ถึงเดือน เม.ย.ปีนี้ มีรถไฟบรรทุกสินค้าจีน-ยุโรปได้ให้บริการแล้วทั้งหมด 6,184 ขบวน ส่งสินค้าได้ 675,000 ตู้คอนเทนเนอร์ เพิ่มขึ้น 10% เมื่อเทียบช่วงเดียวกันของปีที่แล้ว ณ สิ้นเดือน เม.ย.ที่ผ่านมา รถไฟบรรทุกสินค้าจีน-ยุโรปได้ให้บริการแล้วมากกว่า 89,000 ขบวน เข้าถึง 223 เมืองใน 25 ประเทศในยุโรป
สื่อจีนให้นิยามสั้นๆ เกี่ยวกับเส้นทางรถไฟจีนยุโรปไว้ว่า “รถไฟบรรทุกสินค้าจีน-ยุโรปมีบทบาทสำคัญและไม่อาจถูกทดแทนได้” โดยเฉพาะในช่วงที่ทั่วโลกเผชิญปัญหากับโรคระบาดโควิด-19 เส้นทางรถไฟบรรทุกสินค้าจีน-ยุโรปได้กลายเป็น "ช่องทางชีวิต" ของความร่วมมือระหว่างจีนและยุโรป โดยให้การสนับสนุนที่สำคัญในการรักษาเสถียรภาพและห่วงโซ่อุปทานระหว่างประเทศ ในช่วงของการระบาดโควิด-19 มีการขนส่งสินค้าที่ใช้ป้องกันโรคระบาดผ่านเส้นทางรถไฟบรรทุกสินค้านี้ โดยเครือข่ายการขนส่งได้เข้าถึง 21 ประเทศ และ 92 เมืองในยุโรป มีการขนส่งเวชภัณฑ์ทางการแพทย์มากกว่า 8 ล้านชิ้น หรือมากกว่า 60,000 ตัน
เศรษฐกิจโลกและหลายประเทศในยุโรปได้รับผลกระทบจากโรคโควิด-19 การขาดแคลนสินค้าอุปโภคบริโภคและของใช้จำเป็น ทำให้จำนวนรถไฟบรรทุกสินค้าจีน-ยุโรปและปริมาณสินค้าที่จีนส่งออกในช่วงนั้นเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง ในแง่ของการค้าระหว่างประเทศก็สำคัญ นาย Roland Verbrak ผู้จัดการทั่วไปของกลุ่ม Dutch GVT Logistics เคยกล่าวว่า “นับตั้งแต่รถไฟบรรทุกสินค้าจีน-ยุโรปสายเฉิงตู-ทิลเบิร์ก เปิดดำเนินการอย่างเป็นทางการในปี 2016 จำนวนขบวนรถไฟก็ยังคงเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง ในด้านโลจิสติกส์ เส้นทางรถไฟสายนี้มีความได้เปรียบหลายอย่าง โดยเฉพาะการค้าอีคอมเมิร์ซจีน-ยุโรปยังคงขยายตัวอย่างต่อเนื่อง การขนส่งระหว่างจีนและยุโรปจะเพิ่มมากในอนาคต ดังนั้น จำนวนรถไฟบรรทุกสินค้าต้องเพิ่มขึ้นตามไปด้วย”
รถไฟสายนี้สามารถขนส่งบรรทุกสินค้าได้มากขนาดไหน? ในช่วง 10 ปีที่ผ่านมา จำนวนของขบวนรถไฟจีน-ยุโรปเติบโตอย่างรวดเร็วและคุณภาพได้รับการปรับปรุงอย่างต่อเนื่อง รถไฟเหล่านี้มีบทบาทสำคัญในการสร้างรูปแบบใหม่ของการขนส่งระหว่างประเทศ หมวดหมู่สินค้าที่จัดส่งจากจีนไปยังยุโรปได้ขยายตัวจากผลิตภัณฑ์ไอที เช่น โทรศัพท์มือถือ และคอมพิวเตอร์ ไปสู่สินค้ามากกว่า 50,000 รายการ ใน 53 หมวดหมู่ ได้แก่ รถยนต์และอุปกรณ์ครบวงจร เครื่องจักรและอุปกรณ์ เฟอร์นิเจอร์และวัสดุก่อสร้าง เสื้อผ้า รองเท้าและหมวก ผลิตภัณฑ์อิเล็กทรอนิกส์ ประเภทของสินค้าที่ขนส่งจากยุโรปไปยังจีนได้ค่อยๆ ขยายตัวจากไม้ที่ยังไม่ถูกแปรรูปยุคแรก เปลี่ยนไปยังรถยนต์และอะไหล่ ผลิตภัณฑ์เครื่องกลไฟฟ้า อาหาร อุปกรณ์ทางการแพทย์ เครื่องจักรอุปกรณ์ และแอลกอฮอล์ เป็นต้น
ด้วยเส้นทางรถไฟจีน-ยุโรปที่เปิดใช้และมีเส้นทางมากขึ้นเรื่อยๆ ทำให้สินค้า "Made in China" ได้รับความนิยมมากขึ้นเรื่อยๆ ในยุโรปเช่นกัน และในขณะเดียวกันมีสินค้าจากยุโรปเข้าสู่ครัวเรือนชาวจีนมากขึ้นเช่นกัน ตามสถิติ มูลค่าสะสมของสินค้าที่ขนส่งโดยรถไฟจีน-ยุโรปมีเกินกว่า 3.4 แสนล้านดอลลาร์สหรัฐ
รถไฟบรรทุกสินค้าจีน-ยุโรปใช้สะพานและเส้นทางทางบกเพื่อสร้างช่องทางโลจิสติกส์ เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม คาร์บอนต่ำและค่อนข้างปลอดภัย เมื่อเทียบกับการขนส่งทางทะเลและการขนส่งทางอากาศ ต้นทุนของรถไฟบรรทุกสินค้าจีน-ยุโรปคือ 1/5 ของการขนส่งทางอากาศ และระยะเวลาการเดินทางคือ 1/4 ของการขนส่งทางทะเล กล่าวถึงราคาถูกกว่าทางอากาศมาก และก็เร็วกว่าการขนส่งทางทะเล มีข้อได้เปรียบเชิงเปรียบเทียบในด้านอุปสงค์ ยกตัวอย่างเช่น เมืองซีอานไปยังเมืองดูสบูร์ก ประเทศเยอรมนี รถไฟจะออกจากสถานีนานาชาติซีอานทุกวันพุธและวันเสาร์ และสามารถไปถึงเมืองดูสบูร์ก ประเทศเยอรมนีได้ใน 10 วัน ในขณะเดียวกัน มีนักวิชาการจีนกล่าวไว้ว่า รถไฟบรรทุกสินค้าจีน-ยุโรปก็เป็นหนึ่งในรูปแบบการขนส่งระหว่างประเทศที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อมมากที่สุด โดยการปล่อยก๊าซคาร์บอนโดยเฉลี่ยอยู่ที่ 1/15 ของการขนส่งทางอากาศ และ 1/7 ของการขนส่งทางถนน
ตั้งแต่ปีนี้เป็นต้นไป China Railway Group ยังคงส่งเสริมการพัฒนาคุณภาพของขบวนรถไฟจีน-ยุโรปอย่างต่อเนื่อง มี 3 ประเด็นที่สำคัญคือ
- ประการแรก การขนส่งระหว่างจีนและยุโรปยังคงขยายต่อไปจากปัจจุบันที่สายย่อยมีอยู่หลายสิบเส้นทาง จีนกำลังทดสอบการขนส่งรถไฟสายจีน-ยุโรปจากซีอาน ฉงชิ่ง และอี้อู ไปยังโปติ จอร์เจีย และอิสตันบูล ประเทศตุรกี และประสบความสำเร็จในการเปิดตัวการขนส่งรถไฟสายจีน-ยุโรปจากเมืองอุรุมชีในซินเจียง ถึงเมืองเนเปิลส์ ข้ามทะเลแคสเปียนและทะเลดำ
- ประการที่สอง ประสิทธิภาพการขนส่งยังคงเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง จีนพยายามเสริมสร้างความร่วมมือกับหน่วยงานรถไฟของประเทศเพื่อนบ้าน พัฒนาการขนส่งสินค้าที่มีมูลค่าสูงมากขึ้น เสริมสร้างการประสานงานกับศุลกากรระหว่างประเทศ ปรับปรุงประสิทธิภาพการขนส่งและการอำนวยความสะดวกด้านพิธีการศุลกากรกับทางยุโรป
- ประการที่สาม คุณภาพการบริการได้รับการปรับปรุงให้ดียิ่งขึ้น ศูนย์บริการลูกค้า China-Europe Railway Express เปิดรับความต้องการของลูกค้าและให้บริการต่างๆ เช่น การติดตามสินค้า การให้คำปรึกษาข้อมูลแก่ลูกค้าในและต่างประเทศ ปรับจุดคืนตู้สินค้าในต่างประเทศสำหรับตู้รถไฟและเพิ่มจุดคืนตู้สินค้าในต่างประเทศ 16 จุด เพื่อตอบสนองความต้องการที่หลากหลายของลูกค้า
รถไฟขนส่งสินค้าจีน-ยุโรปนี้มีความยาวหลักหมื่นกิโลเมตร ข้ามผ่านเอเชียและยุโรป ซึ่งทั้ง 2 ภูมิภาคนี้เป็นภูมิภาคใหญ่ จึงมีความสำคัญสูงมาก คนขับรถไฟจากจีนเคลื่อนไปยังยุโรปแต่ละขบวน กว่าจะถึงที่หมายต้องมีการเปลี่ยนคนขับเฉลี่ย 50 คนต่อขบวน ระยะเวลาเดินทางเฉลี่ย 12-18 วัน จีนจึงยกให้ขบวนขนส่งรถไฟจีน-ยุโรปเป็นต้นแบบในการร่วมมือหนึ่งแถบหนึ่งเส้นทางทางบก
ในอนาคตที่กำลังจะเกิดขึ้นในไทยคือสายรถไฟจากจีนลงใต้ ผ่านลาวมาถึงไทยและความฝันของจีนที่จะเชื่อมทางรถไฟออกไปยังมาเลเซียและสิงคโปร์ จากแผนการระยะยาวต่างๆ เหล่านี้ต้องบอกว่าจีนมีความมุ่งมานะและพยายามขยายเส้นทางการค้า ขนส่งสินค้าออกไปเป็นใยแมงมุมทุกสารทิศ เพื่อสร้างโอกาสให้ของชาติตนและชาติอื่นๆ
