โดย ร่มฉัตร จันทรานุกูล
ขอเกริ่นก่อนว่าจีนเป็นประเทศที่คนรุ่นใหม่แสวงหาโอกาสและออกไปเรียนปริญญาต่างประเทศจำนวนมากเป็นอันดับต้นๆทของโลก และการออกไปเรียนต่างประเทศของคนจีนส่วนใหญ่กระจุกตัวในประเทศพัฒนา อย่างเช่น สหรัฐฯ อังกฤษ ออสเตรเลีย แคนาดา เป็นต้น แน่นอนว่าการเรียนในประเทศเหล่านี้มีค่าใช้จ่ายที่สูง โดยเฉพาะค่าเทอมและค่าที่อยู่อาศัย ทำให้คนจีนหลายครอบครัวที่ส่งลูกไปเรียนประเทศเหล่านี้ กว่าที่ลูกจะเรียนจบต้องจ่ายเงินรวมๆ ไปหลักหลายล้านบาท และเมื่อเรียนจบหากเลือกที่จะกลับมาหางานในจีน หากไม่ได้จบจากมหาวิทยาลัยดังระดับท็อปของโลก ไม่เก่งจริงก็จะพบกับการแข่งขันในตลาดแรงงานในประเทศที่ดุเดือด การสอบเป็นข้าราชการเพื่อให้มี “ชามข้าวเหล็ก” ก็ไม่ใช่เรื่องที่ง่าย และหากได้เข้าไปทำงานเป็นข้าราชการจริงๆ ในเมืองชั้นหนึ่งเงินเดือนข้าราชการขั้นต้นค่าเฉลี่ยแค่ประมาณ 5,000 หยวน หรือประมาณ 25,000 บาทเท่านั้น (เงินเดือนข้าราชการในเมืองชั้นรองก็จะลดหลั่นลงไปอีกตามความเจริญของเศรษฐกิจในท้องถิ่น)
คนจีนรุ่นใหม่มากมายที่พ่อแม่ทุ่มทุนให้ไปเรียนต่างประเทศ เมื่อกลับมาในประเทศกลับทำงานได้รับเงินเดือนในอัตราเงินเดือนทั่วไปไม่ต่างไปจากคนที่เรียนจบปริญญาในประเทศ ทำให้หลายคนตั้งคำถามว่า “การไปเรียนจบต่างประเทศสำคัญและคุ้มค่าจริงๆหรือ?” เพราะอย่าลืมว่าไม่ใช่ทุกครอบครัวที่มีกำลังทรัพย์พร้อมหลายล้านบาทเพื่อสนับสนุนให้ลูกได้ไปเรียนต่างประเทศจนจบตลอดรอดฝั่ง บางครอบครัวต้องไปกู้หนี้ยืมสินมา และเด็กบางคนเรียนจบจากประเทศกลับมาหางานที่เหมาะสมไม่ได้ก็ไม่ทำงานอยู่บ้านใช้เงินผู้ปกครองดำรงชีพเหมือนเดิม
ในช่วงโรคโควิดระบาดมีครอบครัวจีนมากมายได้รับผลกระทบ ทำให้บางครอบครัวที่ส่งลูกไปเรียนต่างประเทศต้องให้ลูกออกจากสถาบันที่เรียนกลางคันเพราะรับภาระส่งเงินต่อไปไม่ไหว ในจีนก็มีข่าวมากมายในประเด็นดังกล่าว ศาสตราจารย์จูหง ผู้เชี่ยวชาญด้านสังคมศาสตร์ ให้สัมภาษณ์และเผยเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นจริงไว้ว่า “มีเด็กคนหนึ่งเรียนจบปริญญาตรีจากมหาวิทยาลัยแนวหน้าของจีน หลังจากนั้นไปเรียนต่อปริญญาโทที่ประเทศอังกฤษ หลังจากเรียนจบกลับมาจีนปัจจุบันทำงานได้เงินเดือน 25,000 บาท ในขณะที่ทางครอบครัวได้ลงทุนกับการศึกษาแก่เด็กคนนี้ไปมากกว่า 8 ล้านบาท จากตัวอย่างนี้ทำให้เราเห็นได้ว่า การลงทุนมหาศาลไปกับการศึกษาในต่างประเทศไม่ได้มีผลตอบแทนกลับมาที่คุ้มค่าพอ ทำให้คนจำนวนมากเริ่มตั้งข้อสงสัยกับความคุ้มค่าที่จะไปเรียนต่อต่างประเทศ ประเทศในแถบยุโรป มหาลัยบางที่มีกิจการซื้อขายใบปริญญากัน แล้วเด็กจีนบางคนก็มีที่เรียนแบบไม่จริงจังแล้วก็ซื้อใบปริญญากลับมา เมื่อเข้าไปในสังคมการทำงานจริงๆ พบว่าคนกลุ่มนี้ถึงแม้ว่าจะมีใบปริญญาจากต่างประเทศแต่ความสามารถไม่ถึงเกณฑ์ ดังนั้นการเจริญเติบโตในสายอาชีพก็มีข้อจำกัด”
ในจีนผ่านยุคที่ “ใบปริญญาศักดิ์สิทธิ์” มาแล้ว ทุกวันนี้แค่ใบปริญญาใบเดียวไม่สามารถประกันได้ว่าคนคนนั้นจะประสบความสำเร็จในหน้าที่การงานเสมอไป หน่วยงานทุกที่ในปัจจุบันให้ความสำคัญกับความสามารถที่มองเห็นและจับต้องได้ ทั้งประสบการณ์ทำงานและความสามารถในการแก้ไขปัญหา ดังนั้นปริญญาใบเดียวไม่เพียงพอกับตลาดแรงงานในปัจจุบัน แต่ต้องมีพ่วงความสามารถด้านอื่นเข้ามาด้วย และอีกอย่างการสอบเอ็นทรานซ์ภายในประเทศจีนทั้งในระดับปริญญาตรี และการสอบเข้าเรียนปริญญาโท-เอกมีการแข่งขันที่สูงมาก โดยเฉพาะมหาวิทยาลัยที่อยู่ในแผนการพัฒนาการศึกษาของรัฐบาล 985 และ 211 ดังนั้น เด็กที่เรียนจบมหาวิทยาลัยแนวหน้าในประเทศอาจจะได้การยอมรับเข้าทำงานและเงินเดือนมากกว่าเด็กที่เรียนจบมหาวิทยาลัยที่ไม่ดังในต่างประเทศด้วยซ้ำ
ทั้งนี้ การเรียนจบต่างประเทศมีข้อดีตรงที่ว่า ทำให้ได้เปิดโลกทัศน์ เห็นและเรียนรู้สิ่งแปลกใหม่ที่ในประเทศตัวเองไม่มี ได้มีสังคมใหม่ๆและรู้จักเพื่อนต่างประเทศ แต่ทั้งนี้ ก็ต้องขึ้นอยู่กับตัวเองด้วยว่าจะขวนขวาย กอบโกยความรู้เข้าตัวได้มากแค่ไหน
จากสังคมที่พัฒนาขึ้น ความเป็นอยู่ของคนจีนดีขึ้นกว่าแต่ก่อน ทำให้คนจีนส่งลูกออกไปเรียนต่างประเทศมากขึ้น จนเกิดกระแสฮิตเรียนต่างประเทศ ยิ่งความเชื่อและวัฒนธรรมทางสังคมของจีนที่ให้ความสำคัญกับการศึกษาบุตรหลานทำให้กระแสฮิตนี้ยังมีอยู่ในปัจจุบัน เพราะการเรียนจบจากต่างประเทศถึงแม้ว่าไม่อาจประกันความสำเร็จในหน้าที่การงานได้เบ็ดเสร็จ แต่อย่างน้อยก็เป็นเหมือนมีกุญแจเปิดไปสู่โอกาสต่างๆ ได้
ปี 2023 มีรายงานการสำรวจการจ้างงานนักศึกษาที่เรียนจบต่างประเทศโดย Zhaopin Recruitment แพลตฟอร์มค้นหางานในประเทศที่มีชื่อเสียงในจีน แสดงให้เห็นว่า จำนวนนักเรียนจีนที่เรียนจบจากต่างประเทศเดินทางกลับมาจีนเพื่อหางานทำในปี 2023 จะลดลงเล็กน้อยจากปีก่อนหน้า แต่โดยรวมแล้วยังคงอยู่ในระดับสูง กลุ่มคนหางานที่เรียนจบจากอังกฤษมีสัดส่วนที่สูงที่สุด 40.7% รองลงมาคือกลุ่มคนที่เรียนจบจากออสเตรเลีย 16.1% และสหรัฐฯ 9.9% ปัจจัยหลักที่มีอิทธิพลต่อคนที่เรียนจบต่างประเทศเดินทางกลับจีนเพื่อหางานทำคือ ความสะดวกสบายของชีวิตในบ้านเกิดตัวเอง การฟื้นตัวทางเศรษฐกิจของจีนที่อาจมีแนวโน้มดีขึ้นและโอกาสการจ้างงานที่มากมาย กลุ่มคนพวกนี้จะเลือกงานจากผลตอบแทนมากที่สุด รองลงมาคือวัฒนธรรมองค์กร และโอกาสการเติบโต
ที่น่าสนใจคือ กลุ่มคนจีนที่เรียนจบจากเอเชียตะวันออกเฉียงใต้มีมากขึ้น โดยเฉพาะในสิงคโปร์และมาเลเซีย (ไทยเองมีนักศึกษาสนใจเข้ามาเรียนอย่างต่อเนื่อง ไม่แน่ว่าในอนาคตอาจจะติดท็อป 10 ประเทศที่นักศึกษาจีนเรียนจบมากที่สุดก็เป็นได้) ปี 2023 แนวโน้มการเติบโตของกลุ่มนักศึกษาจีนที่เรียนจบจากเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เด็กจีนที่เรียนจบจากมาเลเซียกลับมาประเทศบ้านเกิดเพื่อหางานมากที่สุด โดยเพิ่มขึ้น 30% เมื่อเทียบกับปีที่แล้ว
ยังมีอีก 2-3 ประเด็นที่น่าสนใจเกี่ยวกับปัจจัยการตัดสินใจของนักเรียนที่จบต่างประเทศกลับมาจีนเพื่อหางานทำ โดย 17% กังวลถึงปัญหาด้านภูมิรัฐศาสตร์ที่ไม่มั่นคงกระทบกับการใช้ชีวิตระยะยาวในต่างประเทศ 15.9% มองว่าเพื่อนรอบตัวเลือกจะกลับไปประเทศหางานกันมากขึ้น อีก 9.3% มองว่าต่างประเทศไม่ค่อยเป็นมิตรกับคนจีนนักจึงไม่สนิทใจที่จะใช้ชีวิตทำงานอยู่ระยะยาว
จากสำรวจของ Zhaopin Recruitment พบว่า 90.79% ของกลุ่มคนที่เรียนจบจากต่างประเทศและวางแผนจะกลับจีนทำงาน พวกเขารู้สึกกดดันอย่างมาก เหตุผลสำคัญคือ "ความสามารถของคนที่จบในประเทศโดดเด่นมากขึ้นและตำแหน่งงานดีๆ มีจำกัด การแข่งขันจึงรุนแรงมาก” และการเรียนต่อต่างประเทศใช้เงินจำนวนมากทำให้ส่วนใหญ่กังวลกับเงินเดือนที่จะไม่เป็นไปตามคาดหวัง และชัดเจนว่าปัจจุบันการเรียนจบจากต่างประเทศไม่ใช่ข้อได้เปรียบที่โดดเด่นเหมือนสมัยก่อน นอกจากว่าเรียนจบจากมหาวิทยาลัยดังระดับโลกถึงจะมีข้อได้เปรียบที่มากกว่า
มีชาวเน็ตได้แชร์ข้อมูลเรื่องราวของคนจีนรุ่นใหม่บางคนเรียนจบจากต่างประเทศใช้เงินครอบครัวไปมากมาย พอกลับมาบ้านเกิดบางคนความสามารถไม่ถึงเกณฑ์ที่จะหางานดีๆได้ ภาษาต่างประเทศยังพูดได้งูๆ ปลาๆ บางคนต้องไปทำงานทั่วไป เช่น พนักงานร้านค้าต่างๆ หรือทำงานรับจ้างอื่นๆ เงินเดือนประมาณ 20,000-25,000 บาท เป็นต้น อีกกลุ่มคือตั้งเป้าสอบเข้ารับราชการหรือพยายามสอบเข้าทำงานในหน่วยงานรัฐวิสาหกิจซึ่งแน่นอนว่าไม่ใช่เรื่องง่าย และหากว่าสอบผ่านก็ไม่ได้เงินเดือนสูงเช่นกัน
ประเด็นดังกล่าวเกี่ยวกับความคุ้มค่ากับการไปเรียนต่างประเทศของคนจีนยังคงเป็นที่ถกเถียง ผู้เขียนเชื่อว่าทุกคนที่ตัดสินใจไปเรียนต่างประเทศต่างคาดหวังกับอนาคตของตนเองที่ดีกว่า แต่สำหรับจีนประเทศที่มีการแข่งขันสูงในทุกๆ ด้าน กลุ่มคนที่เรียนจบจากต่างประเทศไม่ได้มีข้อได้เปรียบเสมอไป เพราะมหาวิทยาลัยในต่างประเทศหลายแห่งเข้าเรียนและจบง่ายกว่ามหาวิทยาลัยในจีน อีกอย่างคือเรื่องของความสามารถด้านการปฏิบัติงานและอื่นๆ ก็เป็นปัจจัยหลักที่มีความสำคัญมากกว่าใบปริญญาใบเดียว
