โดย ร่มฉัตร จันทรานุกูล
ในบทความนี้ผู้เขียนอยากจะมาเล่าสู่กันฟังถึงรัฐวิสาหกิจจีนแห่งหนึ่งที่ปัจจุบันมีคนรุ่นใหม่อยากสอบเข้าทำงานมากที่สุด ว่ากันว่าการสอบเข้าทำงานที่บริษัทยาสูบจีนยากยิ่งกว่าการสอบเข้าทำงานในหน่วยงานรัฐอื่นๆ อีก
บริษัทยาสูบจีนนับเป็นรัฐวิสาหกิจเก่าแก่แห่งหนึ่งของจีน ถูกก่อตั้งขึ้นในปี ค.ศ.1982 บริษัทยาสูบจีนมีการดำเนินงานแบบรวมศูนย์ ดำเนินธุรกิจด้านยาสูบในประเทศจีนแบบครบวงจร ตั้งแต่การผลิต-การขาย-การนำเข้าส่งออก และการร่วมมือแลกเปลี่ยนทางเทคโนโลยีกับต่างประเทศ ดังนั้น หากเราจะเรียกว่าบริษัทยาสูบเป็นบริษัทที่ผูกขาดอุตสาหกรรมยาสูบในจีนก็ไม่ผิดนัก
ชาวเน็ตจีนบอกเป็นเสียงเดียวกันว่า “บริษัทจีนขนาดใหญ่มีอยู่หลายบริษัทที่ติดอันดับเข้าไปอยู่ใน ‘ฟอร์บ 500’ หรือบริษัทที่มีขนาดใหญ่ 500 อันดับแรกของโลก สำหรับบริษัทยาสูบจีนถึงแม้ไม่ได้ถูกจัดเข้าไปอยู่ใน ‘ฟอร์บ 500’ แต่ขนาดและศักยภาพไม่ได้ด้อยไปกว่าบริษัทที่ติดอันดับฟอร์บ 500 เลย” ในช่วงปีเวลา 6 ปีตั้งแต่ปี 2014-2020 บริษัทยาสูบจีนมีกำไรสะสมสูงถึงหลักล้านล้านหยวน กำไรสะสมระดับนี้ถือว่าสูงมากๆ และมีน้อยที่บริษัทในประเทศจีนจะจ่ายภาษีได้เยอะขนาดนี้ ปัจจุบันจีนมีประชากรมากกว่า 350 ล้านคน (หรือ 25% ของประชากรทั้งประเทศ) ที่สูบบุหรี่ ความต้องการยาสูบของจีนสูงที่สุดในโลก ทำให้อุตสาหกรรมยาสูบของจีนมีขนาดใหญ่ ในแต่ละปีบริษัทยาสูบจีนจ่ายภาษีรายได้เข้าคลังรัฐได้มากกว่าปีละ 1 ล้านล้านหยวน หรือประมาณ 6% ของรายได้ภาษีของรัฐ
หากเทียบกับประเทศอื่นๆ บริษัทยาสูบจีนถือว่าพัฒนาอย่างมาก บุหรี่ในจีนที่ขายในตลาดส่วนใหญ่เป็นบุหรี่ในประเทศ น้อยครั้งมากที่จะเห็นบุหรี่ต่างประเทศวางขายในร้านสะดวกซื้อ และบุหรี่จีนก็มีหลายแบบ หลายรุ่น หลายยี่ห้อและราคาแพง อย่างเช่น บุหรี่ยี่ห้อจงหวา (Zhonghua) ห่อสีแดงที่คนจีนนิยมมอบให้กันเป็นของขวัญและถือว่าเป็นบุหรี่ไฮโซ ราคาห่อละ 70 หยวน หรือประมาณ 350 บาท! ราคาเฉลี่ยของบุหรี่จีนที่มีคุณภาพดีหน่อยอยู่ที่ประมาณ 50-60 หยวน หรือประมาณ 250-300 บาท ในโซเซียลจีนว่ากันว่าบุหรี่หนึ่งซองมีต้นทุนไม่ถึง 10 หยวน หรือ 50 บาทด้วยซ้ำ อีกประเด็นหนึ่งคือบริษัทยาสูบจีนไม่ต้องมีต้นทุนทำโฆษณาขายให้มากมายเลย เพราะเป็นผู้ผูกขาดตลาดอยู่แล้ว และผู้บริโภคจีนก็มีความภักดีต่อบุหรี่ในประเทศสูง กล่าวมาถึงตรงนี้ท่านผู้อ่านน่าจะพอนึกออกว่าทำไมบริษัทยาสูบจีนถึงมั่งคั่งและร่ำรวยได้ขนาดนี้
ผู้เขียนเคยมีเพื่อนคนจีนคนหนึ่งเดินทางไปเที่ยวต่างประเทศและได้ลองสูบบุหรี่ต่างประเทศบอกกับผู้เขียนว่าบุหรี่นอกสู้บุหรี่จีนไม่ได้ บุหรี่จีนสูบแล้วรู้สึกชื่นชอบกว่าเยอะ ในขณะที่เพื่อนต่างชาติของผู้เขียนที่อาศัยอยู่ในจีนเคยลองของบุหรี่จีนก็บอกว่า บุหรี่จีนไม่โอเคและแรงเกินไป เป็นเรื่องของรสนิยมของแต่ละบุคคลจริงๆ ปัจจุบันบนซองบุหรี่จีนที่ขายอยู่จะมีการจ่าหน้าซองว่า “บุหรี่เป็นภัยต่อร่างกาย” แต่กระนั้นจำนวนประชากรที่สูบบุหรี่ก็ไม่ได้น้อยลง และจะเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ โดยกลุ่มชายวัยทำงานเป็นกลุ่มที่สูบบุหรี่มากที่สุด หญิงวัยทำงานเองที่สูบบุหรี่ก็มีอยู่ไม่น้อย
ใครๆ ก็ทราบกันว่าบุหรี่เป็นภัยต่อสุขภาพ และหากประชากรจีนส่วนใหญ่เลือกที่จะเลิกบุหรี่จะเกิดอะไรขึ้น? หากความต้องการซื้อบุหรี่น้อยลง อุตสาหกรรมยาสูบตั้งแต่ต้นน้ำถึงปลายน้ำจะได้รับผลกระทบ คนจำนวนมากตกงาน (ปัจจุบันอุตสาหกรรมยาสูบสร้างตำแหน่งงานมากกว่า 6 แสนตำแหน่ง และเกษตรกรที่เพาะปลูกต้นยาสูบมีมากกว่า 1.66 ล้านครอบครัวทั่วประเทศ!) แต่ในด้านดีของการเลิกบุหรี่คือประหยัดเงิน ได้สุขภาพ และรัฐสามารถลดต้นทุนการรักษาพยาบาลเมื่อคนเหล่านี้เจ็บป่วย
การรณรงค์ให้ประชาชนเลิกสูบบุหรี่ในจีน ผู้เขียนมองว่าไม่ได้รณรงค์อย่างอย่างแข็งขันนัก แต่ในมุมของการแพทย์และสุขภาพจะมีออกมาให้ความรู้กับประชาชนเกี่ยวกับภัยของบุหรี่แบบปกติทั่วไป และจีนยังมีการจำกัดอายุผู้ที่ซื้อบุหรี่เพื่อป้องกันไม่ให้เด็กและวัยรุ่นซื้อบุหรี่มาสูบกันได้ง่าย จากประสบการณ์ของผู้เขียนมองว่าชายจีนวัยกลางคนสูบบุหรี่เป็นจำนวนมาก ส่วนชายจีนวัยรุ่นก็มีสูบบุหรี่อยู่บ้างแต่ส่วนใหญ่จะหันไปสูบบุหรี่ไฟฟ้ากัน หญิงจีนวัยกลางคนและวัยรุ่นก็มีไม่น้อยที่สูบบุหรี่ ในจีนเราจะเห็นหญิงจีนยืนสูบบุหรี่กลางแจ้งกันบ่อยๆ
จีนมีการเก็บภาษีบุหรี่สูงถึง 80 เปอร์เซ็นต์ จนทำให้มีคำกล่าวที่ว่า “เงินให้กองทัพรักษาประเทศมาจากภาษีของผู้ที่สูบบุหรี่” ในบางมณฑลของจีนภาษีจากบุหรี่เก็บได้มากกว่าภาษีจากเหล็กและน้ำมันด้วยซ้ำ และการเก็บภาษีบุหรี่ที่สูงทำให้บุหรี่มีราคาแพง ช่วยป้องกันเด็กและวัยรุ่นซื้อบุหรี่มาสูบได้ง่ายๆ ราคาแพงก็ทำให้คนลดปริมาณการสูบลง โดยสื่อจีนได้เคลมในประเด็นภาษีบุหรี่ว่าหลายประเทศทั่วโลกก็เก็บในอัตราที่สูงทั้งนั้น
บริษัทยาสูบจีน ผูกขาดอุตสาหกรรมและกิจการยาสูบมายาวนาน และรวยอู้ฟู่แบบเงียบๆ ไม่มีการออกสื่อมากนัก และบริษัทนี้ในรอบหลายปีที่ผ่านมาเป็นบริษัทรัฐวิสาหกิจอันดับหนึ่งที่จ่ายเงินภาษีรายได้ให้รัฐบาลมากที่สุด ว่าเป็นว่ามากเป็น 4 เท่าของบริษัทน้ำมันซิโนเปค (Sinopec) และแน่นอนว่าบริษัทยาสูบเป็นรัฐวิสาหกิจที่คนจีนไม่ว่ายุคเก่าหรือยุคใหม่อยากจะเข้าไปทำงานที่นี่มาก จากขนาดบริษัทที่ใหญ่และมีความมั่นคงสูงตามสไตล์รัฐวิสาหกิจ
ในแต่ละปีการสอบคัดเลือกเพื่อเข้าทำงานของบริษัทยาสูบมีความยากและการแข่งขันรุนแรง ในช่วงปีหลังๆ บริษัทยาสูบเปิดรับและเปิดสอบในตำแหน่งเพื่อเด็กจบใหม่มากขึ้น เปิดรับในตำแหน่งผู้มีประสบการณ์ทำงานน้อยลง (ระบบการรับสมัครงานในจีนทั่วไปจะแบ่งคนเป็น 2 กลุ่ม คือหนึ่งกลุ่มเด็กจบใหม่ สองกลุ่มคนที่มีประสบการณ์ทำงานอยู่ในตลาดแรงงานอยู่แล้ว) ตรงนี้สอดคล้องกับนโยบายของรัฐบาลที่ต้องการเพิ่มตำแหน่งงานให้เด็กที่เรียนจบใหม่ การติดประกาศรับสมัครของบริษัทยาสูบจีนไม่ได้เปิดแบบเอิกเกริกคนรู้กันทั้งประเทศ แต่จะติดประกาศผ่านเว็บไซต์บริษัทลูกในมณฑลต่างๆ โดยบริษัทลูกของบริษัทยาสูบในแต่ละมณฑลแต่ละปีรับเฉลี่ยมีตำแหน่งงานใหม่ประมาณ 200 กว่าตำแหน่งเท่านั้น (ยกเว้นมณฑลยูนนานมีการรับพนักงานใหม่แต่ละปีสูงสุด) ในขณะที่แต่ละปีคนลงทะเบียนสอบแข่งขันในแต่ละมณฑลมีจำนวนหลายพันคน ยกตัวอย่างเช่น บริษัทยาสูบมณฑลเสฉวนเปิดรับสมัครงานในปีนี้ 284 ตำแหน่ง และทางบริษัทได้กำหนดอัตราการแข่งขันขั้นต่ำที่ 3:1 ซึ่งความเป็นจริงอัตราการแข่งขันสูงกว่าตัวเลขนี้แน่นอน
ในมณฑลยูนนานเป็นพื้นที่ที่มีอุตสาหกรรมยาสูบกระจุกตัวมากที่สุด พื้นที่การเพาะปลูกยาสูบสูงที่สุดในประเทศ ทำให้บริษัทยาสูบยูนนานมีการเปิดรับพนักงานใหม่แต่ละปีมากที่สุด โดยในปีนี้จะมีการเปิดรับทั้งหมด 445 ตำแหน่ง และการแข่งขันในการสอบเข้าก็สูงที่สุดในประเทศเช่นกัน การสอบเข้าของบริษัทยาสูบจัดขึ้นทั้งการสอบข้อเขียนและสัมภาษณ์เป็นการสอบภายในบริษัท ดังนั้น ความโปร่งใสในกระบวนการสอบและการใช้เส้นก็มีให้ได้ยินกันอยู่บ่อยๆ
ทำไมการเข้าไปทำงานที่บริษัทยาสูบจีนถึงเป็นฝันของคนจีนหลายคน? เพราะฐานเงินเดือนและสวัสดิการที่สูง ว่ากันว่าการเข้าไปทำงานในตำแหน่งพนักงานปฏิบัติทั่วไป รายได้ปีหนึ่งสูงถึง 200,000 หยวน หรือประมาณ 1 ล้านบาท และหากอายุการทำงานมากขึ้น เงินเดือนก็จะไต่ระดับขึ้นไปสูงกว่านี้ ทั้งนี้รายรับและสวัสดิการต่างๆ ของบริษัทยาสูบจีนเป็นข้อมูลที่เป็นความลับและไม่ได้ถูกเปิดเผยออกมาสู่สาธารณชนอย่างแน่ชัด แต่ชาวจีนทั่วไปจะรู้กันว่าพนักงานของบริษัทยาสูบเงินเดือนสูง สวัสดิการดีมากๆ
เมื่อไม่นานมานี้บริษัทยาสูบประกาศผลประกอบการสู่สาธารณชน โดยระบุว่า 3 ปีที่ผ่านมาบริษัทขาดทุนสะสม 5,000 ล้านหยวน (แต่ภาษีที่จ่ายเข้ารัฐในช่วง 3 ปีที่ผ่านมาไม่ได้ลดลง) มีผู้เชี่ยวชาญมากมายวิเคราะห์และให้เหตุผลว่า เพราะไลฟ์สไตล์คนรุ่นใหม่สูบบุหรี่มวนน้อยลง แต่ไปสูบบุหรี่ไฟฟ้ากันมากขึ้น ทั้งในพนักงานบริษัทยาสูบมีฐานเงินเดือนที่สูง แต่ละปีให้สวัสดิการที่ดีแก่พนักงาน ทั้งหมดคือต้นทุนที่มหาศาล ต่อมาคือผลกระทบของบุหรี่ต่อสุขภาพมีมากทำให้คนรุ่นใหม่สูบบุหรี่กันน้อยลง
บริษัทยาสูบจีนเป็นรัฐวิสาหกิจที่น่าจับตามอง บริษัทยาสูบจีนปัจจุบันยังดำเนินธุรกิจในรูปแบบดั้งเดิม มีการปรับตัวและปรับโครงสร้างค่อนข้างน้อยมากถ้าเทียบกับรัฐวิสาหกิจอื่นๆ และหากในอนาคตการขาดทุนสะสมไปต่อเนื่อง ไม่แน่ว่าอาจจะได้เห็นการปรับโครงสร้างและแนวทางการเติบโตกันครั้งใหญ่
