โดย ร่มฉัตร จันทรานุกูล
ไม่ทันไรปี 2022 ก็หมดไป และปีใหม่ 2023 ก็ได้เริ่มขึ้นแล้ว ผู้เขียนเชื่อว่าผู้อ่านทุกๆ ท่านมีหลากเรื่องหลายเหตุการณ์ที่ต้องทบทวนในชีวิตและวางแผนสำหรับการเริ่มต้นในปีใหม่นี้ บทความนี้ผู้เขียนอยากจะบอกเล่าสู่กันฟังในประเด็นของชีวิตภาคประชาชนจีนกับการใช้จ่ายในปี 2022 ที่ผ่านมา และแนวโน้มการใช้จ่ายในปี 2023 ผู้เขียนมองว่าการใช้จ่ายของภาคประชาชนเป็นตัวสะท้อนเศรษฐกิจและค่านิยมการใช้ชีวิตของคนจีนยุคใหม่ได้เป็นอย่างดี
มีผู้เชี่ยวชาญด้านพฤติกรรมผู้บริโภคของจีนได้กล่าวไว้ว่า “เมื่อคนเราอยู่ในสังคมและสิ่งแวดล้อมที่ซับซ้อนและเต็มไปด้วยความไม่แน่นอน ทัศนคติและค่านิยมในการใช้จ่ายก็จะเปลี่ยนแปลงไปอย่างรวดเร็ว สิ่งทั้งหลายนี้จะมีผลกระทบเชิงลึกกับธุรกิจค้าปลีกในประเทศอย่างเลี่ยงไม่ได้” ในปี 2022 การใช้จ่ายของผู้บริโภคจีนออนไลน์มีจำนวนมากกว่า 10 ล้านล้านหยวน บริษัท JD.com ได้ออกรายงานสรุปพฤติกรรมผู้บริโภคจีนในปี 2022 และคาดการณ์ถึงแนวโน้มในปี 2023 นี้ ที่น่าสนใจดังต่อไปนี้
-การใช้จ่ายของประชาชนจีนด้านอุปกรณ์เพื่อสัตว์เลี้ยงพุ่งสูงกระฉูด สวนทางเศรษฐกิจที่ซบเซา อย่างเช่น เครื่องวิ่งแมวยอดจ่ายเงินซื้อเพิ่มขึ้น 850% รถเข็นสำหรับสัตว์เลี้ยงเพิ่มขึ้น 140% อุปกรณ์จัดวันเกิดสำหรับสัตว์เลี้ยงยอดขายเพิ่มขึ้น 230% เป็นต้น เพราะกลุ่มคนรุ่นใหม่และผู้สูงอายุมีสัตว์เลี้ยงเป็นเพื่อนแก้เหงามากขึ้น และไลฟ์สไตล์ที่เปลี่ยนไปเพราะการแพร่ระบาดโควิด-19 การใช้เวลาอยู่บ้านมีมากขึ้น ทำให้สัตว์เลี้ยงเข้าเป็นสมาชิกของครอบครัวอย่างเหนียวแน่น
- การใช้จ่ายด้านอาหารออแกนิกมีมากขึ้น เทรนด์การรักษาสุขภาพในกลุ่มคนยุคใหม่และผู้สูงอายุมีมากขึ้น ในปี 2022 เครื่องปลูกผักอัตโนมัติแบบที่ใช้ในบ้านยอดขายโตขึ้น 70% และเมล็ดพันธ์ผักที่สามารถปลูกได้เองที่บ้านมียอดขายสูงขึ้น 60% เครื่องสุญญากาศเพื่อการแพกผักและอาการยอดขายเติบโตขึ้นถึง 250%
- การใช้จ่ายด้านอุปกรณ์การออกกำลังกายในบ้านแบบต่างๆ พุ่งสูง เพราะการระบาดของโควิด-19 เป็นเวลายาวนาน ทำให้ผู้คนออกกำลังกายกันในบ้านมากขึ้น สินค้าอุปกรณ์ออกกำลังที่มีเทคโนโลยีใหม่เพิ่มเป็นฟังก์ชันขายดีมากในช่วงปี 2022 เช่น กระจกออกกำลังอัจฉริยะยอดขายพุ่งสูงขึ้น 160% เสื่อออกกำลังแบบลื่นไถล (Sliding Pad) ยอดขายพุ่งเติบโตกว่า 650% อุปกรณ์ออกกำลังในบ้านเหล่านี้ได้รับความนิยมอย่างรวดเร็วในหมู่ผู้บริโภคจีน ในอนาคตเทคโนโลยีด้านอุปกรณ์ออกกำลังกายในบ้านจะพัฒนาขึ้นไปได้อีก
- อุปกรณ์ที่เกี่ยวข้องกับการดูแลตัวเอง ยอดขายพุ่งสูง เพราะความเสี่ยงในชีวิตหลายด้านทำให้ผู้บริโภคจีนหันมาดูแลตัวเองกันมากขึ้น เช่น เรื่องความงามและสุขภาพ เครื่องนวดและผ่อนคลาย อุปกรณ์สำหรับดูแลใบหน้าที่ใช้ในบ้าน อุปกรณ์ดูแลหนังศีรษะและเส้นผม ต่างมียอดขายเติบโตมมากกว่า 100% ตรงนี้เองทำให้เห็นว่าปี 2022 ที่ผ่านมาผู้บริโภคจีนให้ความสำคัญกับรายละเอียดด้านสุขภาพและการผ่อนคลายมากขึ้น
- ความนิยมสินค้าที่ผลิตภายในประเทศมากขึ้น โดยเฉพาะสินค้าด้านวัฒนธรรม ในปี 2022 มีคำฮิตในโซเซียลจีนที่ว่า “国潮 อ่านว่า กั๋วเฉา” และ “国风 อ่านว่า กั๋วเฟิง” แปลว่า วัฒนธรรมของประเทศที่อินเทรนด์ สินค้าที่สอดแทรกวัฒนธรรมความเป็นจีนกลายเป็นสินค้าขายดีในกลุ่มคนจีนรุ่นใหม่ อย่างเช่น ตุ้มหูหยกร่วมสมัย ชุดชาแบบร่วมสมัย ชุดและเสื้อผ้ากี่เพ้าแบบร่วมสมัย คนจีนรุ่นใหม่บางกลุ่มชอบสวมชุดจีนแบบโบราณออกไปเดินเที่ยวตามสวนสาธารณะในวันหยุดและถ่ายรูปลงโซเซียล สินค้าเสื้อผ้ารองเท้ายอดนิยมแบรนด์จีน อย่างเช่นแบรนด์หลี่หนิง และอีกหลากหลายแบรนด์ได้รับความนิยมในหมู่วัยรุ่นจีนมากกว่าแบรนด์ไนกี้ด้วยซ้ำ
ในปี 2022 ชาวจีนหันมาให้ความสำคัญกับชีวิตที่ยืดหยุ่น เสริมสร้างภูมิคุ้มกันทางจิตใจ ความใกล้ชิดทางวัฒนธรรมและสุขภาพที่ดี ดังนั้น แนวทางการใช้จ่ายของภาคประชาชนจีนจะสัมพันธ์กับแนวทางต่างๆ เหล่านี้
จากการปฏิรูปเศรษฐกิจและเปิดประเทศของจีนตลอด 40 กว่าปีที่ผ่านมา รายได้ของประชาชนจีนเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง และคนจีนมีเงินเก็บกันมากขึ้น ในปี 2022 ประชากรจีน 1,400 ล้านคนมียอดการฝากเงินเฉลี่ย 80,000 หยวนต่อคน หรือประมาณ 400,000 บาท แต่ในทางตรงกันข้ามอัตราการเป็นหนี้ของชาวจีนก็สูงขึ้นเช่นกัน ในปี 2022 ประชากรจีน 1,400 ล้านคนมีหนี้เฉลี่ย 130,000 หยวนต่อคน หรือประมาณ 650,000 บาทต่อคน จนกลุ่มนักเศรษฐศาสตร์จีนออกมาตั้งคำถามว่า หรือจีนกำลังจะเปลี่ยนผ่านจาก “ประเทศที่ประชาชนชอบออมเงิน” ไปสู่ “ประเทศที่ประชาชนมีหนี้สินรุงรัง”? ความเสี่ยงด้านหนี้สินรุงรังในภาคประชาชนจีนมาจาก 3 ปัจจัยหลักด้วยกันดังนี้ คือ
- บ้านราคาแพงทำให้ครอบครัวทั่วไปแทบไม่มีเงินเก็บ การซื้อบ้านเสมือนเป็นการลงทุนที่สูงสุดในชีวิตคนธรรมดา ในปี 2022 ราคาบ้านจีนเฉลี่ยทั้งประเทศอยู่ที่ตารางเมตรละ 9,600 หยวน หรือเกือบ 50,000 บาท และหนึ่งครอบครัวซื้อบ้านอยู่อาศัยกัน 3-4 คนต้องการบ้านที่มีพื้นที่อย่างต่ำ 100 ตารางเมตรขึ้นไป ราคารวมก็มากกว่า 1 ล้านหยวน หรือมากกว่า 5 ล้านบาทไปแล้ว จากรายงานของมหาวิทยาลัยซีหนานระบุว่า ครอบครัวจีนมีทรัพย์สิน 80% อยู่ในรูปอสังหาริมทรัพย์ ขณะที่ครอบครัวชาวอเมริกัน มีทรัพย์สิน 34.6% อยู่ในรูปอสังหาริมทรัพย์ จะเห็นได้ว่าทรัพย์สินส่วนใหญ่ของชาวจีนลงทุนอยู่ในด้านที่อยู่อาศัย ดังนั้น เมื่อราคาอสังหาริมทรัพย์ของจีนตกลงรุนแรง ความมั่งคั่งของชาวจีนก็จะลดลงไปด้วย
- สังคมแห่งการเปรียบเทียบ การใช้จ่ายของคนจีนยุคใหม่ซื้อของฟุ่มเฟือยมากขึ้น ในสังคมโซเชียลมีเดียทุกคนต้องสร้างภาพลักษณ์ ทัศนคติด้านการใช้จ่ายที่บิดเบี้ยว คนรุ่นใหม่หลายคนมองว่างานที่เงินเดือน 10,000 หยวน หรือประมาณ 50,000 บาทเป็นงานธรรมดา หลายคนใช้บัตรเครดิตหรือกู้เงินออนไลน์เพื่อให้ตัวเองได้กินหรูดูแพง และสุดท้ายก็ติดกับดักหนี้สินกันได้ง่าย
- ต้นทุนการเลี้ยงดูบุตรที่พุ่งสูง ในปี 2021-2022 เป็นปีที่อัตราการเกิดในจีนลดลงติดต่อกัน 5-6 ปี แม้รัฐบาลจีนพยายามกระตุ้นให้ประชาชนมีบุตรได้ถึง 3 คน แต่ก็ดูเหมือนนโยบายดังกล่าวจะไม่ได้ผลเท่าใดนัก ในเมืองชั้นหนึ่งของจีนไม่เพียงราคาบ้านและค่าครองชีพแพง ต้นทุนการเลี้ยงดูบุตรก็สูงมากๆด้วย ในรายงานต้นทุนการเลี้ยงบุตรของปี 2022 มีตัวเลขแสดงว่า เด็กที่อายุ 0-17 ปีมีต้นทุนการเลี้ยงดู 485,000 หยวน หรือราวๆเกือบ 2.5 ล้านบาท และหากว่าคำนวณไปถึงเรียนจบมหาวิทยาลัย ผู้ปกครองต้องจ่ายเงินเลี้ยงดูบุตรหลานทั้งสิ้น 1 ล้านหยวน หรือประมาณ 5 ล้านบาท
แนวโน้มของภาคการใช้จ่ายของประชาชนจีนในปี 2023 นี้ผู้เขียนมองว่าประชาชนจีนจะยังคงระมัดระวังการใช้จ่ายอยู่ โดยเฉพาะในกลุ่มชนชั้นกลางที่พอมีศักยภาพด้านรายได้จะออมเงินมากกว่าจ่าย และอาจจะลากยาวไปถึงปลายปี 2023 ที่ประชาชนจีนจะเริ่มมีความเชื่อมั่นและกลับมาใช้จ่ายมือเติบเฉกเช่นแต่ก่อนเพราะการระบาดของโรคโควิด-19 ทำให้ทุกคนเห็นแล้วว่าไม่มีสิ่งใดที่แน่นอน และความเสี่ยงมีอยู่ทุกเมื่อเชื่อวัน
ส่วนแนวโน้มการใช้จ่ายของรัฐและเอกชนจีนในปี 2023 ค่อนข้างชัดเจนว่าจะเน้นด้านการลงทุนและปล่อยเงินกู้ให้ภาคเอกชนด้านเทคโนโลยีได้ต่อยอด ธุรกิจพลังงานสะอาดจะเติบโตได้ดีและได้รับแรงสนับสนุนจากรัฐ การลงทุนด้านสาธารณสุขและทางการแพทย์ของจีนจะเพิ่มมากขึ้น รัฐบาลสนับสนุนให้ภาคเอกชนเข้ามามีส่วนร่วมในด้านงานบริการเพื่อรองรับสังคมผู้สูงอายุ และเงินประกันชีวิต
การที่จีนเลือกเปิดประเทศเร็วกว่าที่หลายสื่อคาดการณ์ผู้เขียนมองว่าเป็นสัญญาณที่ดีและอนาคตเศรษฐกิจจีนจะกลับมาฟื้นตัวและผลักดันเศรษฐกิจโลกให้เติบโตขึ้นไปอีก ในช่วงนี้เป็นช่วงที่จีนกำลังต้องรีบฟื้นฟูเศรษฐกิจหลายด้าน และมีปัญหาในประเทศร้อยแปดที่กำลังรอรับการแก้ไข
