โดย ร่มฉัตร จันทรานุกูล มหาวิทยาลัยเศรษฐศาสตร์และธุรกิจระหว่างประเทศ(UIBE) วิทยาลัยนานาชาติ(SIE) กรุงปักกิ่ง
สองวันก่อนผู้เขียนได้ดูข่าวสรุปตัวเลขทางเศรษฐกิจต่างๆของจีนในปี 2021 และการเติบโตในอุตสาหกรรมต่างๆที่โด่ดเด่นและน่าจับตามอง เป็นกลุ่มอุตสาหกรรมที่เติบโตอย่างรวดเร็วและกลุ่มทุนกำลังเข้ามาลงทุนเป็นอย่างมาก หนึ่งในนั้นที่น่าสนใจคืออุตสาหกรรมกาแฟจากต้นน้ำไปจนถึงปลายน้ำที่ปี 2021 เติบโตขึ้นมากกว่า 25% คนจีนรุ่นใหม่บางคนถึงต้องมีคำกล่าวที่ว่า “每天以咖啡续命” อ่านว่า เหมยเทียนอี้คาเฟยซู่มิ่ง หมายถึง ทุกวันมีกาแฟต่อชีวิต จากคำกล่าวนี้สื่อได้กลายๆว่าคนรุ่นใหม่จีนกลุ่มนึงชอบกาแฟกันเพียงใด
ร้านกาแฟ start-up จีนหลายแบรนด์รับการลงทุนจากผู้ลงทุนไปแล้วหลายรอบและกำลังขยายตัวไปทั่วประเทศอย่างรวดเร็ว อย่างเช่นในปัจจุบันเมืองเซี่ยงไฮ้ถือเป็นเมืองที่มีร้านกาแฟเปิดอยู่มากที่สุดในโลก คนรุ่นใหม่มีค่านิยมไปนั่งร้านกาแฟชิวๆ คุย ทำงาน พักผ่อนกันมากขึ้น แน่นอนว่าการพัฒนาของรสชาติกาแฟในจีนก็มีเอกลักษณ์ในแบบที่เป็นจีน อย่างเช่น หลายแบรนด์มีออกกาแฟรสชาติดอกกุ้ยฮวา คือใส่น้ำเชื่อมที่มีดอกกุ้ยฮวาลงไป ก็จะมีกลิ่นเฉพาะของดอกไม้ชนิดนี้ เพิ่มความหอมที่คนจีนทั่วไปชื่นชอบ หรือจะมีกาแฟรสน้ำกะทิ คือใส่น้ำกะทิเข้าไปเป็นส่วนผสมแทนนมให้มีความหอมหวานของกะทิ ก็เป็นรสชาติที่คนจีนทั่วไปชอบและรับได้ ตรงนี้ขอเกริ่นก่อนว่าที่จีนนี่เขาดื่มน้ำกะทิเป็นเครื่องดื่มเหมือนน้ำผลไม้ประเภทอื่นๆ แต่จะมีความเจือจางกว่ากะทิคั้นสดในไทย มีการใส่น้ำตาลเพิ่มรสชาติลงไป ผู้เขียนได้ไปเสริทช์หาได้ในเว็บไซต์ต่างๆมี น้ำกะทิพร้อมดื่มยี่ห้อจีนอยู่มากมายเลยทีเดียว
เครื่องดื่มยอดนิยมตลอดกาลของโลกเรามีสามประเภทคือ กาแฟ ชา และโกโก้ สำหรับจีนแล้วมีวัฒนธรรมการดื่มชามายาวนานนับพันปี กาแฟเริ่มที่จะเข้ามาในจีนช่วงปลายศตวรรษที่ 18 โดยผู้เผยแพร่ศาสนาชาวฝรั่งเศส ในขณะนั้นกาแฟเริ่มต้นเข้ามาและกว้างขวางจากมณฑลยูนนาน สุดท้ายขยายออกไปในพื้นที่อื่นๆทั่วประเทศ การพัฒนาของกาแฟในจีนในช่วงเวลาต่างๆมีดังต่อไปนี้
- ปี 1989 ปล่อยผลิตภัณฑ์ใหม่กาแฟผสมสำเร็จทูอินวันออกมาในตลาด ช่วงของการพัฒนาวัฒนธรรมกาแฟในจีน คนจีนรู้จักกาแฟกันมากขึ้น
- ปี 1992 กาแฟแบรนด์จีนแรกเปิดตัว ชื่อว่า ‘อวิ๋นหหนันโฮ่วกู่’ (云南后谷)
- ปี 1997 ร้านกาแฟแบรนด์จากไต้หวันเริ่มเข้ามาทำตลาดในจีน ชื่อว่า ‘ซั่งเต่ากาเฟย’ (上岛咖啡 )
- ปี 1999 ร้านกาแฟแบรนด์จากอเมริกาสตาบักส์เริ่มเปิดร้านแรกในปักกิ่งและขยายสาขาไปทั่วประเทศอย่างรวดเร็ว
- ปี 2012 ร้านกาแฟแบรนด์จากฝั่งเกาหลี Caffebene เข้ามาเปิดในจีนและได้รับความนิยมในกลุ่มเมืองชั้นหนึ่งอย่างรวดเร็ว
- ปี 2015 กาแฟ + Internet เติบโตอย่างรวดเร็ว มีจุดขายกาแฟหลายที่และเริ่มมีแบรนด์กาแฟเฟรนไชด์ใหม่ๆของจีนเกิดขึ้น
- ปี 2018 กาแฟแบรนด์ Luckin ของจีนก่อตั้งและโตอย่างรวดเร็ว ถือเป็นแบรนด์กาแฟหนึ่งของจีนที่ประสบความสำเร็จอย่างสูง จนจะท้าชนกับสตาร์บัคส์สุดท้ายได้เข้าตลาดหลักทรัพย์สหรัฐและต้องถูกถอนและลงโทษ เนื่องจากเรื่องของการปลอมแปลงบัญชี
จากการเข้ามาของร้านกาแฟแบรนด์ต่างชาติทำให้คนจีนรู้จักกับกาแฟบดสดกันมากขึ้น ในเมืองชั้นหนึ่งสตาบักส์ยังคงเป็นผู้นำตลาดอยู่ เพราะทั้งรสชาติของกาแฟและการบริหารสมาชิกมีมาตรฐานสากล ทั้งยังมีการขยายสาขาอยู่เรื่อยๆ ไม่ใช่แค่สตาบักส์ แบรนด์กาแฟอื่นๆในจีนก็กำลังขยายสาขาสวนกระแสโควิด-19
ที่นี้เรามาดูอุตสาหกรรมกาแฟจีนจากต้นน้ำกันบ้างคือ เรื่องของการเพาะปลูก หลายคนอาจจะไม่รู้ว่าจีนก็ปลูกเมล็ดกาแฟของตัวเองเหมือนกัน โดย 98% ของเมล็ดกาแฟเพาะปลูกที่มณฑลยูนนานทางตอนใต้ของจีน นอกจากนี้ที่เสฉวนและเกาะไห่หนัน หรือไหหลำ ก็มีการเพาะปลูกเมล็ดกาแฟกันประปราย
จากสถิติล่าสุดของกระทรวงเกษตรจีนในปี 2019 ผลผลิตเมล็ดกาแฟสดของจีน 99.55% มาจากมณฑลยูนนาน ที่เหลือ 0.4% มาจากเกาะไหหลำ และ 0.15% มาจากมณฑลเสฉวน กำลังการผลิตเมล็ดกาแฟสดทั่วประเทศประมาณ 140,000ตันต่อปี และถึงแม้ว่าพื้นที่เพาะปลูกกาแฟในจีนกำลังเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่องแต่ก็ยังไม่เพียงพอกับการบริโภคในประเทศ ทำให้ตลาดเมล็ดกาแฟของจีนส่วนใหญ่ต้องพึ่งพาการนำเข้าจากต่างประเทศ และการนำเข้าเมล็ดกาแฟจากต่างประเทศของจีนเฉลี่ยปีละเกือบๆ 700 ล้านหยวนต่อปี ทั้งนี้เกษตรกรที่เพาะปลูกกาแฟในจีนพยายามพัฒนาสายพันธุ์และใช้เทคโนโลยีในการปลูกมากขึ้น แนวโน้มที่จีนจะใช้เมล็ดกาแฟในประเทศก็จะมีมากขึ้น และการนำเข้าจะน้อยลง
ในด้านของการดื่มกาแฟของผู้บริโภคจีนทั้งประเทศ 87% ยังนิยมดื่มกาแฟผงสำเร็จรูปกันอยู่, 18% ของผู้บริโภคจีนทั้งประเทศนิยมดื่มกาแฟบดสด, และอีก 10% ของผู้บริโภคจีนนิยมดื่มกาแฟปรุงสำเร็จในรูปแบบขวดหรือกระป๋อง แต่ว่าเพราะกระแสบูมของวัฒนธรรมการดื่มกาแฟของคนสมัยใหม่ การแชร์ในโซเซียล และรายได้ของประชาชนที่มากขึ้นทำให้ผู้บริโภคจีน อัปเกรดการดื่มกาแฟมาเป็นกาแฟบดสดกันมากขึ้น ผู้บริโภคที่มีกำลังใช้จ่ายจะโหยหารสชาติและคุณภาพของกาแฟที่ดี กลมกล่อม ทำให้ตลาดกาแฟบดสดระดับราคากลางไปถึงระดับสูงยังไปได้ในจีน โดยตัวเลขการบริโภคกาแฟของคนจีนเฉลี่ยทั้งประเทศจากปีละ 3.2 แก้วในปี 2013 ขึ้นมาเป็นเฉลี่ยปีละ 7 แก้วในปี 2019 ขึ้นมามากกว่าหนึ่งเท่าตัวเลยทีเดียว
หากเราดูจากพื้นที่ในประเทศจีน เมืองอุตสาหกรรมกาแฟเติบโตอย่างดีจะได้แก่ แถบเซี่ยงไฮ้ เจ้อเจียง หางโจว ซูโจว ปักกิ่ง กวางโจว และเซินเจิ้น ล้วนเป็นเมืองทางภาคตะวันออกและตอนใต้ของจีนทั้งสิ้น มีเพียงปักกิ่งเมืองเดียวที่เป็นเมืองทางจตอนเหนือ ส่วนตลาดเมืองชั้นสองอย่าง ชิงเต่า เหอหนาน เสฉวน ก็เป็นตลาดที่น่าจับตา อย่างที่กล่าวไปข้างต้นปัจจุบันร้านกาแฟจีนกระจุกตัวในเมืองชั้นหนึ่งและชั้นสองประปราย
อย่างไรก็ดี จากการประเมินของสหพันธ์กาแฟจีนมองว่า ตลาดเมืองชั้นสองกำลังจะขึ้นมาตีตื้นกับเมืองชั้นหนึ่งแล้ว ส่วนในเมืองชั้นสามลงไปก็มีความต้องการดื่มกาแฟกันมากขึ้นจากการสั่งเดลิเวอรี่เครื่องดื่มกาแฟในปลายปี 2021 ที่ผ่านมาเพิ่มขึ้นกว่า 24% คาดการณ์กันว่าในปีนี้และอีกห้าปีข้างหน้าขนาดธุรกิจกาแฟในจีนจะเติบโตมากกว่า 15% ไปอีก 5 ปี
สุดท้ายมาดูกลุ่มคอกาแฟของจีนในปัจจุบัน กลุ่มยุคคนรุ่นใหม่ที่เกิดหลังปี 1995 กลายมาเป็นกลุ่มหลักของตลาดผู้บริโภคกาแฟจีน โดยวัยรุ่นเพศหญิงจะชอบดื่มกาแฟมากกว่าเพศชาย ส่วนเรื่องของราคาคนรุ่นใหม่จีนจะบริโภคกาแฟที่มีราคาระดับต่ำถึงระดับกลาง ขณะที่ผู้บริโภคที่ดื่มกาแฟแพงระดับสูงจะกระจุกตัวอยู่ที่กลุ่มคนระดับอายุ 40-45 ปี กลุ่มคนที่ชอบดื่มกาแฟในร้านส่วนใหญ่จะเป็นพวกทำงานออฟฟิศหรือต้องทำงานนานๆ ดึกๆดื่นๆ สองคือกลุ่มคนที่ชอบไปร้านกาแฟเรียนรู้ ทำงาน คุยธุรกิจ มีเงินใช้จ่ายในระดับหนึ่ง สามคือกลุ่มที่มีเงินเหลือใช้ ชอบที่จะเอนจอยซ์กับชีวิตและสี่กลุ่มผู้หญิงรุ่นใหม่ที่ชอบความทันสมัย
