เต๋า – เข็มทิศชีวิต
หนังสือที่คนทั่วโลกอ่านมากเป็นลำดับต้นๆ คือ คัมภีร์ “เต๋าเต็กเก็ง” ว่ากันว่าเขียนโดยเล่าจื๊อ
ท่านเล่าจื๊อเขียนไว้ตอนหนึ่งว่า
“ฟ้ายืนยาว ดินยืนยง
เพราะฟ้าดินมิได้ดำรงอยู่เพื่อตัวเอง
เช่นนั้นฟ้าจึงยืนยาว ดินจึงยืนยง”
อันที่จริงถ้าว่ากันให้ถึงที่สุดแล้ว แม้แต่ฟ้า-ดิน ก็ไม่ยืนยงเป็นนิรันดร แต่ความนิยมในสำนวนเกี่ยวกับฟ้า-ดิน ก็เลยมักจะใช้เปรียบเทียบใช้ฟ้า-ดิน เป็นสัญลักษณ์ของความยืนยง
“ฟ้าดินมิได้ดำรงอยู่เพื่อตนเอง” ตรงนี้ต่างหากคือแก่นของเต๋า คนที่มีคุณธรรมสูงส่งต้องเหมือนฟ้าดิน คือ มิได้ดำรงอยู่เพื่อตัวเอง
คนจักดำเนินตามวิถีแห่งฟ้า ได้หรือไม่ ตอบว่าได้ แต่ยากนัก
ท่านผู้อ่านคงจะเคยอ่าน “เต๋าเต็กเก็ง” มาบ้างแล้ว
คำสอนของเล่าจื๊อในเต๋าเต็กเก็งอาจจะอ่านยาก เข้าใจยาก และถ้าจะนำมาปฏิบัติก็ยิ่งยาก แต่บางคนก็บอกว่าอ่านง่าย เข้าใจง่าย
ทำไมจึงยาก ตอบว่าเขายังขาดประสบการณ์ชีวิต
ทำไมจึงง่าย ตอบว่าเขาอ่านด้วยชีวิต
เต๋าเต็กเก็งมีสำนวนแปลภาษาไทยมากมาย น่าจะเกินยี่สิบสำนวนแล้ว
เต๋าเต็กเก็งฉบับภาษาจีนที่แพร่หลายที่สุดนั้น คือฉบับที่ชำระโดย “หวางปี้” แบ่งเป็น 81 บท และขึ้นต้นด้วย ภาคเต๋า
อีกฉบับหนึ่งชำระโดย “เหอส้างกง” แบ่งเป็น 54 บท ขึ้นต้นด้วยภาคเต๋าเช่นกัน
ปัญญาชนเคยตั้งข้อสนเท่ห์มานานแล้วว่า เหตุไฉนบทวิจารณ์ “เต๋าเต็กเก็ง” ของหานเฟย เจ้าลัทธิฝ่าเจีย (นิติวาท) จึงเริ่มต้นวิจารณ์ภาคเต็กก่อนภาคเต๋อ
ข้อสงสัยนั้นอธิบายได้ หลังจากพบต้นฉบับเต๋าเต็กเก็ง ฉบับติ้วไม้ไผ่คือสลักอักษรบนไม้ไผ่ ในสุสานหม่าหวางตุย เมืองฉางซา สุสานแห่งนี้มีหลักฐานยืนยันอายุความเก่าแก่ได้ เต๋าเต็กเก็งฉบับหม่าหวางตุยนี้จึงเป็นฉบับที่เก่าแก่ที่สุด เต๋าเต็กเก็งฉบับนี้เริ่มต้นด้วยภาคเต็ก จึงยืนยันได้ตรงกับที่บทวิจารณ์ของหารเฟยเริ่มต้นด้วยภาคเต็ก
ปัจจุบันนักวิชาการเชื่อกันว่า เต๋าเต็กเก็งเป็นคัมภีร์โบราณสมัยเลียดก๊ก มีลักษณะเป็นกวีโบราณ วรรคละสี่คำ ผู้เขียนน่าจะมีหลายคน และหลายสมัย เพราะสำนวนต่างกัน บางโศลกเก่าแก่มาก แต่บางโศลกก็ไม่เก่าแก่ไปกว่าจิ๋นซีฮ่องเต้นัก
ต้นฉบับที่สลักไว้บนแผ่นไม้ไผ่ มิได้แบ่งวรรคตอน เขียนต่อเนื่องกันไป
การแบ่งวรรคตอนมาทำกันในสมัยหลัง และก็ทำกันไว้หลายแบบ ทำให้การแบ่งวรรคตอนและตีความแตกต่างกันออกไป
ประกอบกับคัมภีร์นี้ถูกคัดลอกต่อๆ กันมานมนานแล้ว ย่อมมีผิดพลาดได้มากมายหลายจุด
จากต้นฉบับสุสานหม่าหวางตุยนี่เอง ทำให้ยืนยันได้ชัดเจนว่า ถ้อยคำในเต๋าเต็กเก็งเป็นบทกวีวรรคละสี่คำ มีความไพเราะเพราะพริ้ง มีสัมผัสแม้ว่าจะยังไม่เคร่งครัดนัก
เต๋าเต็กเก็ง ฉบับภาษาไทยที่แปลถ่ายทอดจากฉบับหม่าหวางตุยนั้น ตอนนี้ก็มีฉบับแปลของผมอยู่ฉบับเดียว
เต๋าเต็กเก็งแม้จะโบร่ำโบราณ แต่ผมเห็นคุณค่า เป็นอกาลิโก
ลองพิจารณาเข้ากับสถานการณ์ในเมืองไทยขณะนี้ดู
“เมื่อประชาราษฎร์เลิกเกรงกลัวการข่มเหง
ด้วยกำลังอำนาจ
ภัยพิบัติต่อผู้ปกครองก็มาถึง
อย่าบีบคั้นคุกคามความอยู่รอดของผู้คน
อย่ากดขี่กีดกั้นชีวิตความเป็นอยู่ของผู้คน
หากผู้ปกครองไม่บีบคั้นกดขี่ราษฎร
ราษฎรก็ไม่คุกคามผู้ปกครอง
ดังนั้นผู้บรรลุธรรม
ย่อมรู้ในตน จึงไม่โอ้อวดตัว
ถนอมรักตน จึงไม่ถือตัวว่าสูงส่ง
ย่อมละทิ้งสิ่งนั้น (การโอ้อวด ถือตัวว่าสูงส่ง)
และรับเอาสิ่งนี้ (ความรู้ในตน การถนอมรักตน)”
น่าเสียดายที่หลายจนอาจไม่เห็นคุณค่าของหนังสือโบราณ
หนังสือที่คนทั่วโลกอ่านมากเป็นลำดับต้นๆ คือ คัมภีร์ “เต๋าเต็กเก็ง” ว่ากันว่าเขียนโดยเล่าจื๊อ
ท่านเล่าจื๊อเขียนไว้ตอนหนึ่งว่า
“ฟ้ายืนยาว ดินยืนยง
เพราะฟ้าดินมิได้ดำรงอยู่เพื่อตัวเอง
เช่นนั้นฟ้าจึงยืนยาว ดินจึงยืนยง”
อันที่จริงถ้าว่ากันให้ถึงที่สุดแล้ว แม้แต่ฟ้า-ดิน ก็ไม่ยืนยงเป็นนิรันดร แต่ความนิยมในสำนวนเกี่ยวกับฟ้า-ดิน ก็เลยมักจะใช้เปรียบเทียบใช้ฟ้า-ดิน เป็นสัญลักษณ์ของความยืนยง
“ฟ้าดินมิได้ดำรงอยู่เพื่อตนเอง” ตรงนี้ต่างหากคือแก่นของเต๋า คนที่มีคุณธรรมสูงส่งต้องเหมือนฟ้าดิน คือ มิได้ดำรงอยู่เพื่อตัวเอง
คนจักดำเนินตามวิถีแห่งฟ้า ได้หรือไม่ ตอบว่าได้ แต่ยากนัก
ท่านผู้อ่านคงจะเคยอ่าน “เต๋าเต็กเก็ง” มาบ้างแล้ว
คำสอนของเล่าจื๊อในเต๋าเต็กเก็งอาจจะอ่านยาก เข้าใจยาก และถ้าจะนำมาปฏิบัติก็ยิ่งยาก แต่บางคนก็บอกว่าอ่านง่าย เข้าใจง่าย
ทำไมจึงยาก ตอบว่าเขายังขาดประสบการณ์ชีวิต
ทำไมจึงง่าย ตอบว่าเขาอ่านด้วยชีวิต
เต๋าเต็กเก็งมีสำนวนแปลภาษาไทยมากมาย น่าจะเกินยี่สิบสำนวนแล้ว
เต๋าเต็กเก็งฉบับภาษาจีนที่แพร่หลายที่สุดนั้น คือฉบับที่ชำระโดย “หวางปี้” แบ่งเป็น 81 บท และขึ้นต้นด้วย ภาคเต๋า
อีกฉบับหนึ่งชำระโดย “เหอส้างกง” แบ่งเป็น 54 บท ขึ้นต้นด้วยภาคเต๋าเช่นกัน
ปัญญาชนเคยตั้งข้อสนเท่ห์มานานแล้วว่า เหตุไฉนบทวิจารณ์ “เต๋าเต็กเก็ง” ของหานเฟย เจ้าลัทธิฝ่าเจีย (นิติวาท) จึงเริ่มต้นวิจารณ์ภาคเต็กก่อนภาคเต๋อ
ข้อสงสัยนั้นอธิบายได้ หลังจากพบต้นฉบับเต๋าเต็กเก็ง ฉบับติ้วไม้ไผ่คือสลักอักษรบนไม้ไผ่ ในสุสานหม่าหวางตุย เมืองฉางซา สุสานแห่งนี้มีหลักฐานยืนยันอายุความเก่าแก่ได้ เต๋าเต็กเก็งฉบับหม่าหวางตุยนี้จึงเป็นฉบับที่เก่าแก่ที่สุด เต๋าเต็กเก็งฉบับนี้เริ่มต้นด้วยภาคเต็ก จึงยืนยันได้ตรงกับที่บทวิจารณ์ของหารเฟยเริ่มต้นด้วยภาคเต็ก
ปัจจุบันนักวิชาการเชื่อกันว่า เต๋าเต็กเก็งเป็นคัมภีร์โบราณสมัยเลียดก๊ก มีลักษณะเป็นกวีโบราณ วรรคละสี่คำ ผู้เขียนน่าจะมีหลายคน และหลายสมัย เพราะสำนวนต่างกัน บางโศลกเก่าแก่มาก แต่บางโศลกก็ไม่เก่าแก่ไปกว่าจิ๋นซีฮ่องเต้นัก
ต้นฉบับที่สลักไว้บนแผ่นไม้ไผ่ มิได้แบ่งวรรคตอน เขียนต่อเนื่องกันไป
การแบ่งวรรคตอนมาทำกันในสมัยหลัง และก็ทำกันไว้หลายแบบ ทำให้การแบ่งวรรคตอนและตีความแตกต่างกันออกไป
ประกอบกับคัมภีร์นี้ถูกคัดลอกต่อๆ กันมานมนานแล้ว ย่อมมีผิดพลาดได้มากมายหลายจุด
จากต้นฉบับสุสานหม่าหวางตุยนี่เอง ทำให้ยืนยันได้ชัดเจนว่า ถ้อยคำในเต๋าเต็กเก็งเป็นบทกวีวรรคละสี่คำ มีความไพเราะเพราะพริ้ง มีสัมผัสแม้ว่าจะยังไม่เคร่งครัดนัก
เต๋าเต็กเก็ง ฉบับภาษาไทยที่แปลถ่ายทอดจากฉบับหม่าหวางตุยนั้น ตอนนี้ก็มีฉบับแปลของผมอยู่ฉบับเดียว
เต๋าเต็กเก็งแม้จะโบร่ำโบราณ แต่ผมเห็นคุณค่า เป็นอกาลิโก
ลองพิจารณาเข้ากับสถานการณ์ในเมืองไทยขณะนี้ดู
“เมื่อประชาราษฎร์เลิกเกรงกลัวการข่มเหง
ด้วยกำลังอำนาจ
ภัยพิบัติต่อผู้ปกครองก็มาถึง
อย่าบีบคั้นคุกคามความอยู่รอดของผู้คน
อย่ากดขี่กีดกั้นชีวิตความเป็นอยู่ของผู้คน
หากผู้ปกครองไม่บีบคั้นกดขี่ราษฎร
ราษฎรก็ไม่คุกคามผู้ปกครอง
ดังนั้นผู้บรรลุธรรม
ย่อมรู้ในตน จึงไม่โอ้อวดตัว
ถนอมรักตน จึงไม่ถือตัวว่าสูงส่ง
ย่อมละทิ้งสิ่งนั้น (การโอ้อวด ถือตัวว่าสูงส่ง)
และรับเอาสิ่งนี้ (ความรู้ในตน การถนอมรักตน)”
น่าเสียดายที่หลายจนอาจไม่เห็นคุณค่าของหนังสือโบราณ