"ปัญญาพลวัตร"
"พิชาย รัตนดิลก ณ ภูเก็ต"
การที่ยิ่งลักษณ์ ชินวัตรตัดสินใจหนีและไม่ไปฟังการอ่านคำพิพากษาคดีจำนำข้าวในวันที่ 25 สิงหาคม 2560 ที่ผ่านมาส่งผลสืบเนื่องทางการเมืองที่น่าสนใจไม่น้อย และทำให้เราเห็นภาพการเมืองในอนาคตได้ชัดเจนยิ่งขึ้นว่าจะมีแนวโน้มเป็นไปในทิศทางใด
กล่าวสำหรับการเมืองภาพรวมในระยะสั้นจะก่อให้เกิดความสงบลงชั่วคราว เพราะว่าฝ่ายสนับสนุนยิ่งลักษณ์ขาดสัญลักษณ์นำในการต่อสู้ ทำให้ขาดพลังในการปลุกกระแสการเมืองในการระดมคนมาต่อสู้กับฝ่ายคุมอำนาจรัฐในปัจจุบัน กระแสต่อต้านรัฐบาลจากฟากของกลุ่มเสื้อแดงและพรรคเพื่อไทยจะอ่อนกำลังลงไประยะเวลาหนึ่ง
ระหว่างยิ่งลักษณ์ ชินวัตรต่อสู้คดี เราเห็นความพยายามในการสร้างภาพของเธอให้เป็นนักสู้เพื่อประชาธิปไตยที่ยอมรับในกระบวนการยุติธรรม หนังสือพิมพ์การเมืองรายสัปดาห์ฉบับหนึ่งถึงกับขึ้นปกยิ่งลักษณ์และเขียนข้อความว่า “คนยังคงยืนเด่นโดยท้าทาย” อันเป็นหนึ่งในกระบวนการสร้างภาพความเป็นนักสู้เพื่อประชาธิปไตยให้แก่ยิ่งลักษณ์ ชินวัตรที่ชัดเจน บรรดานักวิชาการและนักเคลื่อนไหวเสื้อแดงต่างวาดฝันว่ายิ่งลักษณ์ ชินวัตรจะกลายเป็นสัญลักษณ์และธงนำในการต่อสู้กับรัฐบาลทหาร กระบวนการปลุกกระแสการเมืองเพื่อสนับสนุนยิ่งลักษณ์ ชินวัตรจึงดำเนินไปอย่างต่อเนื่อง โดยซ่อนนัยของการต่อต้านรัฐบาลเอาไว้
ในช่วงแรก ยิ่งลักษณ์ ชินวัตร เล่นเกมตามแผนที่วางเอาไว้ โดยไปศาลทุกนัด จนคนจำนวนมากเชื่อว่าเธอคงไม่หนีศาลในนัดสุดท้ายซึ่งเป็นวันอ่านคำพิพากษา ระหว่างการดำเนินคดี เธอใช้การปรากฎตัวที่ศาลเป็นเวทีแสดงทัศนะและกิจกรรมทางการเมือง เพื่อส่งสารไปถึงมวลชนเสื้อแดงที่สนับสนุนเธอและพรรคเพื่อไทยให้เห็นถึงความยืนหยัดในการต่อสู้
ทุกครั้งที่เธอไปศาล มีการระดมมวลชนจำนวนมากออกมาสนับสนุนและให้กำลังใจ ยิ่งใกล้ถึงวันอ่านคำพิพากษา มวลชนก็ยิ่งถูกระดมในปริมาณมากขึ้น เมื่อถึงวันอ่านคำพิพากษาแกนนำพรรคเพื่อไทยและมวลชนเสื้อแดงจำนวนนับพันคนก็ได้ไปรอให้กำลังใจเธอที่ศาล แต่ทุกคนก็รอเก้อไปตาม ๆ กัน ด้วยไม่ปรากฎเงาร่างเธอที่ศาลแต่ประการใด ทำให้ความฝันลมๆแล้งๆของบางคนที่ต้องการเห็นเธอเป็นสัญลักษณ์การต่อสู้เพื่อประชาธิปไตยต้องสลายลงไป กลุ่มเสื้อแดงหลายคนรู้สึกว่าตนเองถูกหลอกและแสดงอารมณ์โกรธออกมาอย่างชัดเจน อย่างเช่น นายจอม เพชรประดับ ถึงกับเขียนในเฟซบุ๊กส่วนตัวว่า “อ้าว..ก็ไหนว่านักรบเพื่อประชาธิปไตยย่อมยอมตายในสนามรบ ไง...หลอกกูหรือเปล่า”
ภาวะการแตกสลายเชิงลักษณ์การต่อสู้ของยิ่งลักษณ์ ชินวัตร ทำให้กลุ่มเสื้อแดงตกอยู่ในสภาวะเคว้งคว้าง สับสน ระส่ำระสาย พลังขับเคลื่อนในการระดมมวลชนเพื่อออกมาต่อสู้กับรัฐบาลก็อ่อนตัวลงไป กล่าวได้ว่าในสายตาของคนเสื้อแดงบางกลุ่ม ยามนี้ยิ่งลักษณ์ ชินวัตร มีสถานะเป็นสิ่งชำรุดทางการเมืองที่ไม่แตกต่างจากทักษิณ ชินวัตร พี่ชายของเธอ
แต่มีความจริงอีกด้านหนึ่งที่ไม่อาจละเลยนั่นคือ มีมวลชนเสื้อแดงจำนวนมากที่เป็นชาวบ้าน ซึ่งนิยมชมชอบพี่น้องตระกูลชินวัตร และพรรคเพื่อไทยอย่างฝังแน่น ในทัศนะของคนกลุ่มนี้ ยิ่งลักษณ์ ชินวัตรจะมาศาลหรือไม่ จะถูกตัดสินว่าผิดและติดคุกหรือไม่ก็แล้วแต่ ไม่มีผลต่อการเปลี่ยนแปลงความคิดและอารมณ์ความรู้สึกของพวกเขาที่มีต่อยิ่งลักษณ์ ชินวัตรแต่ประการใด
ในความคิดของคนกลุ่มนี้ การที่ทั้งทักษิณ และยิ่งลักษณ์ ชินวัตรถูกดำเนินคดีเป็นการกลั่นแกล้งทางการเมือง มากกว่าจะเป็นเรื่องของการทำผิดกฎหมายและสร้างความเสียหายต่อชาติ คนเหล่านี้ได้ถูกอคติปิดกั้นการรับรู้ข้อมูลข่าวสารและความจริง ข้อมูลข่าวสารใดที่ไม่สอดคล้องกับความเชื่อของตนเอง สมองของพวกเขาจะกรองออกไป เหลือแต่เพียงข้อมูลข่าวสารที่สอดคล้องกับความเชื่อของตนเอง อาจมีมวลชนเสื้อแดงบางคนยอมรับความจริงและรู้ว่าพี่น้องชินวัตรคู่นี้มีความผิด แต่ถึงรู้ว่าผิดก็ยังคงนิยมชมชอบไม่เสื่อมคลาย เพราะพวกเขาเคยได้ประโยชน์จากนโยบายของพรรคเพื่อไทย และคิดว่าพรรคนี้เป็นพรรคเดียวที่ให้ประโยชน์แก่พวกเขา ดังนั้นหากพรรคนี้เข้ามาเป็นรัฐบาลอีกในอนาคตก็จะทำให้พวกเขาได้ประโยชน์อีก ส่วนประเทศจะเสียหายอย่างไรไม่ใช่เรื่องของพวกเขา
ภายใต้หลักคิดแบบนี้ทำให้มวลชนเสื้อแดงจำนวนมากยังคงสนับสนุนพี่น้องตระกูลชินวัตรและพรรคเพื่อไทยอย่างเหนียวแน่นต่อไป ไม่ว่าความจริงจะเป็นอย่างไรก็ตาม
คำถามคือ หากยิ่งลักษณ์ ชินวัตร ถูกตัดสินใจว่าผิดและต้องติดคุกแล้วจะทำให้ตระกูลชินวัตรวางมือทางการเมืองหรือไม่ คำตอบคือ ไม่ เพราะว่าการมีพรรคการเมืองที่มีมวลชนจำนวนมากเป็นฐานสนับสนุนจะทำให้พวกเขามีอิทธิพลและพลังอำนาจการต่อรองกับผู้มีอำนาจรัฐ ความแข็งแกร่งของพลังอำนาจทางการเมืองจะเป็นหลักประกันความมั่นคงในการดำเนินการธุรกิจของตระกูล และทำให้มีโอกาสใช้ชีวิตอย่างอิสระเสรีในต่างประเทศโดยไม่ต้องมากังวลกับการถูกล่าตัวมาลงโทษตามกฎหมาย
ในทางกลับหากไม่มีพรรคการเมืองเป็นฐานอำนาจ นอกจากธุรกิจจะประสบปัญหาอุปสรรคแล้ว ก็ยังมีความเป็นไปได้สูงที่จะถูกจับตัวมาดำเนินคดี ที่สำคัญคือบุคคลที่จะถูกดำเนินคดีนั้นไม่ใช่มีเพียงแต่ทักษิณ และยิ่งลักษณ์ ชินวัตรเท่านั้น พี่น้องและลูกหลานของทักษิณ ชินวัตรอีกหลายคนที่มีข่าวเกี่ยวพันกับเรื่องอื้อฉาวในอดีต อาจถูกนำมาดำเนินคดีด้วยก็ได้ นั่นคือหากปราศจากฐานทางการเมืองแล้ว คนของตระกูลชินวัตรก็จะตกอยู่ในความเสี่ยงของการบังคับใช้กฎหมายเฉกเช่นคนธรรมดาทั่วไป
ดังนั้นแม้จะไม่มีคนในตระกูลชินวัตรดำรงตำแหน่งที่เป็นทางการในพรรคเพื่อไทย แต่พวกเขาก็ยังต้องรักษาอิทธิพลของตนเองภายในพรรคเอาไว้ให้มั่นคง ผ่านเครือข่ายผู้ใกล้ชิดที่พวกเขาไว้ใจ ซึ่งเป็นแกนนำในการขับเคลื่อนพรรคอยู่ในปัจจุบัน ส่วนคนที่จะมาเป็นผู้นำพรรคอย่างเป็นทางการในการนำพรรคต่อสู้ในสนามเลือกตั้งมีความเป็นไปได้สูงที่พวกเขาจะเลือกคนที่พอไว้ใจได้ แม้ไม่เท่ากับคนในตระกูลก็ตาม
เงื่อนไขที่กำหนดคุณสมบัติอีกอย่างหนึ่งของผู้นำพรรคเพื่อไทยขึ้นอยู่กับการตัดสินใจเลือกจุดยืนว่าแตกหัก หรือประนีประนอมกับผู้คุมอำนาจรัฐในปัจจุบัน หากตัดสินใจแตกหัก นั่นคือต้องมีความมั่นใจว่าคะแนนเสียงที่พรรคเพื่อไทยและพันธมิตรได้รับจากการเลือกตั้งมากเพียงพอในการจัดตั้งรัฐบาลได้ คุณสมบัติของหัวหน้าพรรคก็จะเป็นอีกแบบหนึ่ง แต่หากตัดสินประนีประนอมเพราะไม่มั่นใจว่าจะได้เสียงข้างมากเพียงพอ เขาก็จะเลือกคุณสมบัติของผู้นำพรรคอีกแบบ
ผมให้น้ำหนักไปในการประนีประนอมมากกว่าแตกหัก เพราะว่าภายใต้เงื่อนไขของรัฐธรรมนูญปัจจุบัน โอกาสที่จะจัดตั้งรัฐบาลเสียงข้างมากและมีอำนาจแบบเบ็ดเสร็จดังในอดีตนั้นมีความเป็นไปได้ยากอย่างยิ่ง ดังนั้นผู้นำพรรคก็จะมีแนวโน้มเป็นคนที่มีความสัมพันธ์อันดีกับผู้มีอำนาจรัฐในปัจจุบัน อย่างเช่น สุดารัตน์ เกยุราพันธุ์ ซึ่งมีความสัมพันธ์อย่างยาวนานกับพลเอกประวิตร วงษ์สุวรรณ ซึ่งทำให้มีความเป็นไปได้สูงที่พรรคเพื่อไทยจะเป็นพรรคร่วมรัฐบาลในอนาคต
หากตระกูลชินวัตรและแกนนำพรรคเพื่อไทยตัดสินเลือกแนวทางนี้ แม้ว่ากลุ่มเสื้อแดงบางกลุ่มอาจหงุดหงิดใจอยู่บ้าง แต่ว่ามวลชนเสื้อแดงส่วนใหญ่ไม่มีปฏิกิริยาอะไรมากนั้น เพราะกลุ่มคนเหล่านี้เชื่อผู้นำของพวกเขา ไม่ว่าตระกูลชินวัตรและแกนนำพรรคเพื่อไทยการตัดสินใจเป็นแบบใด พวกเขาพร้อมที่จะเชื่อตามคำอธิบายที่ผู้นำบอกให้รับรู้ ส่วนอุดมการณ์ประชาธิปไตยที่พูดกันในกลุ่มเสื้อแดงก็เป็นเพียงคำที่ล่องลอย ที่ความหมายจะถูกสร้างและหยิบมาใช้เพื่อประโยชน์ทางการเมืองเท่านั้น หากสมประโยชน์แล้วคำนี้ก็หมดความหมายลงไป แล้วเหตุผลอื่น ๆ หรือ คำอื่น ๆก็จะถูกผลิตขึ้นมาใช้แทนเพื่อรองรับความชอบธรรมในการตัดสินใจ
ภายใต้ความระส่ำระสายและแตกแยกในกลุ่มเสื้อแดง ดูเหมือนให้ชวนคิดว่ารัฐบาลจะสามารถบริหารประเทศได้อย่างสบายใจ โดยไม่ต้องกังวลกับกระแสต่อต้านจากฝั่งเสื้อแดงและพรรคเพื่อไทยมากนัก ที่ยังคงมีอยู่บ้างก็เป็นกลุ่มเสื้อแดงที่อกหักจากตระกูลชินวัตรนั่นเอง แต่เสื้อแดงกลุ่มนี้หากไม่ได้รับการสนับสนุนทรัพยากรและมวลชนจากพรรคเพื่อไทย สิ่งที่พวกเขาทำได้ก็เพียงการแสดงทัศนะตามสื่อสังคมออนไลน์เท่านั้นเอง โอกาสที่จะสร้างกระแสเพื่อให้มีการปฏิบัติการทางการเมืองในท้องถนนนั้น มีความเป็นไปได้ค่อนข้างยาก
แม้ว่าแรงกดดันทางการเมืองต่อรัฐบาลจากฝั่งเสื้อแดงลดลง อันเป็นผลจากการหนีของยิ่งลักษณ์ ชินวัตร แต่แรงกดดันจากประชาชนส่วนอื่น ๆ ที่มีต่อรัฐบาลหาได้ลดลงแต่อย่างไร แม้ว่าจะไม่หนักหน่วงเท่ากับกลุ่มเสื้อแดงก็ตาม โดยเฉพาะกลุ่มที่เคยสนับสนุนรัฐบาลมาก่อน เพราะกลุ่มนี้บางส่วนก็ผิดหวังกับการทำงานของรัฐบาล และยอมรับไม่ได้กับเหตุการณ์ที่ดูเสมือนมีการรู้เห็นเป็นใจเปิดทางให้ยิ่งลักษณ์ ชินวัตรหนีไปต่างประเทศ
กระแสการไม่พอใจการทำงานของรัฐบาล ที่ปล่อยให้ยิ่งลักษณ์ ชินวัตรหนีไปได้ดำรงอยู่สูงในโดยเฉพาะช่วงแรกของการหลบหนี จนทำให้รัฐบาลและผู้รับผิดชอบด้านความมั่นคงต้องออกมาแก้ตัวต่อประชาชนกันพัลวัน แม้ความกดดันนี้เกิดขึ้นแบบจำกัดวงเฉพาะในสื่อมวลชนและสื่อสังคมออนไลน์เป็นหลัก แต่ก็ส่งผลกระทบต่อความไว้วางใจและเชื่อถือในรัฐบาลไม่น้อย
อย่างไรก็ตามกระแสความไม่พอใจในการทำงานของรัฐบาลไม่ได้มีผลในระดับที่ทำให้รัฐบาลต้องสั่นคลอนมากนัก รัฐบาลก็ยังสามารถทำงานต่อไปตามความปรารถนาและความเชื่อที่มีอยู่อย่างเดิม ใครจะวิพากษ์วิจารณ์อย่างไร ก็ไม่ค่อยให้ความสนใจมากนัก และบางทีอาจไม่ได้ยินด้วยซ้ำ เพราะสังเกตจากแบบแผนการบริหารและการตัดสินใจตั้งแต่แรกจนถึงปัจจุบัน เป็นอย่างไร ก็เป็นแบบนั้นอย่างเดิม
การตัดสินใจหนีของยิ่งลักษณ์ ชินวัตร ส่งผลให้อาการที่ปรากฎบนพื้นผิวของการเมืองดูเหมือนสงบนิ่งและมีเสถียรภาพชั่วคราว รัฐบาลเกิดความรู้สึกผ่อนคลายในการบริหารประเทศมากขึ้น เพราะพลังการต่อต้านอ่อนตัวลง อย่างน้อยก็ช่วงหนึ่ง แต่การเมืองไทยนั้นมีความไม่แน่นอนสูง หากประมาท ย่ามใจ และใช้อำนาจอย่างขาดวิจารณญาณที่ดี เหตุการณ์ที่คาดไม่ถึงก็อาจเกิดขึ้นได้เสมอ